Fevralın 6-da mərkəzi Kahramanmaraşda baş verən və Türkiyəni yaslara qərq edən zəlzələ ilə bağlı yeni detal ortaya çıxıb. Texnologiya nəhəngi Google-un səhlənkarlığı əsrin fəlakətində həyatını itirən minlərlə insanın ölümündə rol oynayıb.
2023-cü ildə Türkiyənin cənub-şərqini yerlə-yeksan edən 7,8 bal gücündə zəlzələlərdə 55 mindən çox insan həyatını itirdi. Bu böyük fəlakətdən sonra texnologiya nəhəngi Google ilə bağlı təəccüblü bir həqiqət üzə çıxıb.
BBC-nin yeni araşdırmasına görə, Google-un Android əsaslı erkən xəbərdarlıq sistemi milyonlarla insanı vaxtında xəbərdar edə bilməyib.10 milyon insana çatması nəzərdə tutulan xəbərdarlıq 469 telefona göndərilib.
Google-un “Android Zəlzələ Xəbərdarlığı” (AEA) adlı erkən xəbərdarlıq sistemi zəlzələnin episentrindən 158 kilometr məsafədə olan təxminən 10 milyon insana ən yüksək səviyyəli “Tədbir edin” xəbərdarlığını göndərə bilərdi.
Bu xəbərdarlıq istifadəçilərin telefonlarının yüksək səslə çalmasına, ekranı tamamilə örtməsinə və “Narahat Etməyin” rejimini söndürməsinə səbəb olacaq.
Lakin bu mühüm xəbərdarlıq yalnız 469 istifadəçiyə göndərilib. Qalanları ya yüngül sarsıntı üçün nəzərdə tutulmuş və aşkarlanması çətin olan “Xəbərdar olun” xəbərdarlığını aldılar, ya da heç nə almadılar.
BBC-nin məlumatına görə, zəlzələnin episentrindən 158 kilometr (təxminən 98 mil) məsafədə olan 10 milyon insana Google-un ən yüksək səviyyəli xəbərdarlığı göndərilə bilərdi – təhlükəsizlik tapmaq üçün onlara 35 saniyə vaxt verilir.
Google daha əvvəl “Sistem yaxşı işləyirdi” demişdi.
Zəlzələ günü sistem aktiv və işlək vəziyyətdə idi. Əslində, Google daha əvvəl BBC-yə sistemin “yaxşı fəaliyyət göstərdiyini” iddia etmişdi. Lakin bu bəyanat indi faktiki məlumatlarla ziddiyyət təşkil edir.
BBC-nin sahə araşdırması, aylar ərzində zəlzələdən zərər çəkmiş bölgələrdə onlarla insanla müsahibə aparmasına baxmayaraq, kiminsə güclü həyəcan siqnalı almasına dair heç bir dəlil tapmadı.
7,8 bal gücündə zəlzələ 4,5 bal gücündə zəlzələ kimi qəbul edilib.
Google-un sistemi ilə bağlı ən diqqət çəkən detal zəlzələnin miqyasını kobud şəkildə aşağı qiymətləndirməsidir. Google-un alqoritmləri ilkin 7,8 bal gücündə zəlzələni yalnız 4,5-4,9 bal gücündə təkan kimi şərh edib. Bu, həyəcan siqnalının göndərilməməsinə səbəb oldu.
Eyni gündə baş verən ikinci güclü zəlzələdən sonra vəziyyət bir qədər yaxşılaşıb: 8158 cihaz “Tədbir edin” xəbərdarlığı alıb, 4 milyona yaxın istifadəçi isə aşağı səviyyəli bildiriş alıb. Amma bu hələ kifayət etmədi.
Google sonradan alqoritmini yenilədi. BBC-nin məlumatına görə, bu qalmaqaldan sonra Google alqoritmini yeniləyib və yenidən zəlzələləri simulyasiya edib. Nəticə təəccüblü idi: İlkin zəlzələ təkrar emal edildikdə, sistem 10 milyon insana ciddi xəbərdarlıqlar göndərdi. Əlavə 67 milyon insan “yüngül sarsıntı” xəbərdarlığı aldı.
Google tədqiqatçıları deyirlər ki, sistem hər böyük zəlzələdən sonra təkmilləşdirilir, lakin bu təkmilləşdirmə on minlərlə insanın həyatına son qoyan faktiki hadisədən sonra gəlir.
Niyə iki il susdu?
Kolorado Mədən Məktəbinin köməkçi professoru Elizabeth Reddy BBC-yə açıqlamasında Google-u vaxtına görə tənqid etdi:
“Mən başa düşə bilmirəm ki, iki ildir ki, belə bir mühüm məsələdə niyə susqunluq hökm sürürdü. Bu, kiçik bir hadisə deyildi – insanlar həyatını itirdi – və biz bu sistemin necə işlədiyini çox tez bilməli idik”.
2025-ci ildə Myanma zəlzələsi zamanı işlədimi?
BBC həmçinin Google-dan sistemin 2025-ci ildə Myanmada baş verən güclü zəlzələ zamanı necə işlədiyini soruşdu, lakin hələ cavab almayıb.
Harold Tobin, Sakit Okean Şimal-Qərb Seysmik Şəbəkəsinin direktoru şəffaflığın vacibliyini vurğulayır:
“Sistemin nə qədər yaxşı işlədiyini aydınlaşdırmaq çox vacibdir.”
6 fevral 2023-cü ildə Türkiyənin cənub-şərqində baş verən iki böyük zəlzələdə 55.000-dən çox insan həlak olub, 100.000-dən çox insan yaralanıb. Zəlzələlər zamanı bir çox insan yuxuda olub və onların içində olduqları binalar dağılıb.
Google-un erkən xəbərdarlıq sistemi zəlzələlər günü aktiv idi, lakin onların intensivliyini lazımi səviyyədə qiymətləndirmirdi. Buna baxmayaraq, sistemlər proqnozlaşdırıldığı kimi xəbərdarlıq və bildirişlər verə bilmədi.
Google sözçüsü, “Hər zəlzələdən öyrəndiklərimiz əsasında sistemi təkmilləşdirməyə davam edirik” deyib.
Mənbə: Ahaber