Birləşmiş Ştatlarda yəqin ki, bilmədiyiniz təəccüblü bir yer var. Orada qaya “qargilə” bitir. Bəli, düz eşitdiniz.
Yutanın cənubunda (ABŞ) qırmızı qumların yerini ağ rəngə boyandığı, ətrafında isə çəhrayı rəngli qayaların “böyüdüyü” qayalıq ərazi olan Navajo Qum daşı yerləşir. Qum daşının yaxınlığında Tales Kanyonu yerləşir, burada dağ yamaclarında toplanan və daş “gölməçələri” əmələ gətirən minlərlə kiçik qara kürələri tapa bilərsiniz.
Bu kürələrin diametri orta hesabla 3 mm-dir, lakin 10 sm-ə çata bilər. Çoxları onları yaban mersini və ya albalı kimi giləmeyvə ilə müqayisə edir.
Bu möcüzənin rəsmi adı moki daşları və ya moki kürələridir.
Yuta Universitetinin alimləri bu daşları tədqiq edirlər. Moqui daşlarına “Navajo albalı”, “Navajo giləmeyvə”, “Hopi mərmərləri”, “Moqui kürələri” və “şaman daşları” da deyilir. Bu sözlərin çoxu yerli Amerika qəbilələrindən gəlir. Məsələn, “moqui” yerli Amerikada “ölü” deməkdir.
Bu daşlar haqqında əfsanələr gəzirdi. Yerli Amerika əcdadlarının ruhlarının gecələr gələcəyinə, kürələrdə məskunlaşacağına və səhərə qədər sakitləşərək qumdaşı gəzəcəyinə inanılırdı. Reallıqda gecələr burada güclü küləklər əsir və daşların sadəcə olaraq səthdə “yırğalanmasına” səbəb olur. Bunda mistik heç nə yoxdur.
Bu necə olur?
Moqui daşları qumdaşı və hematitdən ibarət sferik formasiyalardır. Kürə dəmir oksidi (pas) qabığı ilə əhatə olunub ki, bu da boş qarışığın dağılmasının qarşısını alır. Daşların yaşı təxminən 25 milyon ildir. İllər keçdikcə küləklər və yağışlar yerli qayaları formalaşdıraraq onlara sferik forma verib. Daşların saxlandığı qum daşının 190 milyon il yaşı olduğu təxmin edilir.
Bəzi mochi daşları disklər, çivili kürələr, silindrlər və ya borular şəklindədir. Ancaq çox vaxt bu heyrətamiz daşlar sferikdir. Bəzən elm adamları bu kürələrdə minerallar, sümüklər və qabıqlar tapırlar. Təbiətdə yaranan bir növ “Kinder Surprise”dır.
Marsın analoqu
Oxşar formasiyalar təkcə planetimizdə deyil. NASA-nın Courtesy roveri Marsda oxşar kürələri kəşf edib və alimlər onları “Mars qaragiləsi” adlandırıblar.
Güman edilir ki, Mars “giləmeyvə” Yerdəki analoquna bənzər şəkildə əmələ gəlib və bu, Qırmızı Planetin bir vaxtlar yaş səthə malik olduğunu göstərir. Su zəif turşuların və karbohidrogenlərin dəmiri mayedə yavaş-yavaş həll etməsi üçün lazım idi, sonra isə yeraltı sulara sızdı. Orada dəmir, öz növbəsində, çökdü və qumla qarışdı.
Oxşar mənşələrinə baxmayaraq, Mars qaragilələrinin tərkibi fərqlidir. Yerdən kənar kürələr pas və saf hematitdən ibarətdir, Yerin moki süxurlarında isə yalnız 30% hematit və pas; qalanı qumdur.
Daha heyrətamiz tapıntılar
“Bəzən internetdə qeyri-adi obyektlərin fotolarına da rast gəlinir və onlara baxanda heç kim onların nə olduğunu və ya tapıldığı yerə necə gəldiyini deyə bilməz”- deyə mütəxəssislər bildirirlər.
Mənbə: mail.ru