Tezliklə Çinlə münasibətləri gərginləşəcək ABŞ kritik minerallardan asılılığı azaltmaq üçün təkrar emal imkanlarını artırmağı hədəfləyir. Yeni investisiyalar şəhər mədənləri vasitəsilə metalların bərpasını sürətləndirməklə enerjiyə qənaət edəcək və ətraf mühiti qoruyacaq. Bununla belə, ölkə təkrar emal üzrə dünya ortalamasından geri qalır. Elektrikli avtomobil akkumulyatorlarının təkrar emalı başqa bir problem yaradır.
Birləşmiş Ştatlar 1991-ci ildən bəri qurğuşun əritmə müəssisəsi işlətmir. Həmin il Texasdakı Longhorn zavodu ölkənin idxaldan asılılığını azaltmaq üçün bağlandı. O dövrdə müharibə səylərini dəstəkləmək üçün konservlərdən istifadə olunurdu. Bu gün qurğuşun, dövrə lövhəsinin lehimində istifadə olunan kritik bir metal halına gəldi. Hazırda ABŞ hər il istehlak edilən qurğuşunun 75%-ni idxal edir. Ölkədə nə aktiv mədənlər, nə də böyük ehtiyatlar var. Bu boşluğu aradan qaldırmağın yeganə yolu daha çox təkrar emal etməkdir.
ABŞ Müdafiə Nazirliyi (DOD) təkrar emal qabiliyyətini artırmaq üçün Nathan Trotter & Co şirkətinə 19 milyon dollar büdcə ayırdı.
ABŞ-ın hər il 38.000 ton qurğuşun qırıntısı ixrac etdiyini nəzərə alsaq, təkrar emalın əhəmiyyəti daha da artır. Bu təkrar emal və ya “şəhər mədənçilik” əslində kritik mineralların özünü təmin etməsinə nail olmaqda çox vaxt diqqətdən kənarda qalan bir məsələdir.
DOD həmçinin 6K Additive kimi titan ərintilərini təkrar emal edən şirkətləri dəstəkləyir və köhnə işıq lampalarından terbium çıxaran Rare Earth Salts kimi şirkətlərə sərmayə qoyur. Bundan əlavə, Enerji Departamenti (DOE) Koloradoda Golden Aluminium-un təkrar emal əməliyyatlarını gücləndirmək üçün 22 milyon dollar sərmayə qoyacaq. Kentukkidəki Wieland şirkəti üçün misin təkrar emalı üçün 270 milyon dollara qədər vəsait ayrılacaq. Şəhər mədənçilik ilkin mədən və əritmə ilə müqayisədə bir çox üstünlüklərə malikdir. Metalların təkrar emalı yeni metal istehsal etməkdən daha ucuzdur. Çünki təkrar emal 90% az enerji sərf edir. Bundan əlavə, istehsal zamanı daha az istixana qazları buraxılır. Bu, şəhər mədən işini ekoloji cəhətdən təmiz edir. Buna görə də ABŞ-ın kritik metalların yerli istehsalının artırılması yeni mədənlərin açılmasından daha qısa müddətdə baş verə bilər.
Təkrar emal yeni mədənlərə ehtiyacı tamamilə aradan qaldırmasa da, əhəmiyyətli fərq yarada bilər. Beynəlxalq Enerji Agentliyi (IEA) təkrar emalın 2050-ci ilə qədər mədənçıxarmaya qlobal tələbatı 25-40% azalda biləcəyini proqnozlaşdırır. Bununla belə, şəhər mədənlərinin potensialından tam istifadə olunmayıb.
Dünyada mis və nikel kimi metalların təkrar emalı azalıb. 2015-ci ildə misin təkrar emalı dünya tələbinin 37%-ni qarşılasa da, 2023-cü ildə bu nisbət 33%-ə düşüb. Eynilə, nikelin təkrar emal dərəcəsi 33%-dən 26%-ə qədər azalıb. Bununla belə, alüminiumda 32%-dən 35%-ə qədər artım müşahidə edilir. Bu artım yaxşı qurulmuş tullantıların idarə edilməsi proqramları və dəstəkləyici qaydalar sayəsində mümkün olmuşdur.
ABŞ-ın TƏKRAR ETMALI PROBLEMLƏRİ
Birləşmiş Ştatlar təkrar emalda dünya ortalamasından geri qalır. Ölkə mis və alüminium qırıntıları ixracında dünya lideri olsa da, təkrar emal nisbətləri kifayət qədər aşağıdır. ABŞ-da tullantıların emalı qabiliyyətinin olmaması səbəbindən ciddi təkrar emal problemi var. Metal qırıntılarının emalı çox ciddi proseslər tələb edir, xüsusən də köhnə, istismar müddəti bitmiş materialların ayrılması və emalı.
Bundan əlavə, ABŞ-da hurda toplama sistemi hələ səmərəli deyil. Xüsusilə, alüminium qutunun təkrar emal dərəcəsi 50% -dən aşağıdır. Bu, hər il təxminən 800 milyon dollar dəyərində israfa səbəb olur.
Elektrikli avtomobil akkumulyatorlarının təkrar emalı tamamilə fərqli bir problem yaradır. Köhnə batareyalardan nikel və kobalt kimi qiymətli metalların çıxarılması sərfəli iş olsa da, tərkibində bu metallar olmayan akkumulyatorlarda vəziyyət fərqlidir. Son illərdə elektrikli nəqliyyat vasitələrinin akkumulyatorlarında istifadə edilən litium-dəmir-fosfat (LFP) kimyası daha populyarlaşdı. Bu batareyalar dünya bazarının 40%-ni təşkil edir. Bununla belə, bu batareyaların təkrar emalı iqtisadi cəhətdən cəlbedici deyil, çünki istifadə olunan metalların dəyəri aşağıdır. Batareyanın təkrar emalı üçün yeni qiymət modellərinin hazırlanması tələb oluna bilər.
Bundan əlavə, elektrikli avtomobil akkumulyatorlarının təkrar emalı üçün qlobal tənzimləyici çərçivə hələ formalaşmayıb. Çin batareyanın təkrar emal zəncirində mühüm rol oynamağa davam edir, batareya emalının çox hissəsi Çindən asılıdır.
BEA-nın fikrincə, bu problemlərin çoxu düzgün siyasət qarışığı ilə aradan qaldırıla bilər. Elektrikli avtomobil akkumulyatorları və qurğuşun-turşu akkumulyatorlarının təkrar emalı kimi digər metallar üçün uğurlu təkrar emal modeli ölkələr üçün nümunə ola bilər. Qurğuşun-turşu batareyaları sağlamlıq üçün təhlükə yaratsa da, inkişaf etmiş ölkələrdə onların təkrar emal nisbəti 99%-ə çatır.
Mənbə: TGRT