Avropa İttifaqının (Aİ) əsasını təşkil edən Maastrixt müqaviləsinin 33-cü ildönümündə ABŞ-la münasibətlərin gərginləşməsi, qitədə davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi və iqtisadiyyatda rəqabət qabiliyyətinin itirilməsi kimi problemlər ön plana çıxır. Aİ-ni yaradan Maastrixt müqaviləsi 7 fevral 1992-ci ildə Almaniya, Fransa, İngiltərə, İtaliya, İspaniya, Hollandiya, Belçika, Portuqaliya, Yunanıstan, Danimarka, İrlandiya və Lüksemburq da daxil olmaqla 12 Avropa ölkəsi tərəfindən imzalanmışdır.
Hollandiyanın Maastrixt şəhərində imzalanmış saziş 1993-cü il noyabrın 1-də qüvvəyə minmişdir və Avropa İqtisadi Birliyinin (AİB) adı dəyişdirilərək Avropa İttifaqı adlandırılmışdır.
Maastrixt müqaviləsi “iqtisadi və pul birliyi”, “ümumi xarici və təhlükəsizlik siyasəti” və “ədalət və daxili işlər” sahəsində əməkdaşlıq daxil olmaqla üç əsas elementdən ibarət yeni struktur yaratdı.
İştirakçı ölkələrin ümumi siyasi sahələrdə əməkdaşlığı və koordinasiyasını artırmaq məqsədi daşıyan müqavilədə Avropa vətəndaşlığı, ortaq iqtisadiyyat və pul birliyi kimi hədəflər, avro valyutası üçün lazımi hazırlıqların tamamlanması nəzərdə tutulur.
Müqavilə ilə üzv ölkələrin iqtisadi və valyuta birliyində iştirak etməsi üçün lazımi şərtlər müəyyən edilib. Bu çərçivədə birinci şərt cəmiyyətdə ən aşağı inflyasiyaya malik üç ölkənin orta illik inflyasiya göstəriciləri ilə üzv ölkənin inflyasiya səviyyəsi arasındakı fərqin 1,5 bəndi keçməməsi idi.
Müqavilə üzv ölkənin dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinin 60 faiz olması, üzv ölkənin büdcə kəsirinin ÜDM-ə nisbətinin 3 faizi keçməməsi və hər hansı üzv ölkədə tətbiq edilən uzunmüddətli faiz dərəcəsinin 12 aylıq dövrdə ən yaxşı nəticə göstərən üç ölkənin faiz dərəcəsini 2 bənddən çox aşmaması kimi müxtəlif meyarlar təqdim etdi.
Maastrixt müqaviləsi ilə yeni vətəndaşlıq anlayışı ortaya çıxarkən, müqaviləni imzalayan ölkələrin vətəndaşları Avropa vətəndaşı kimi qəbul edildi. Bu insanlara digər üzv ölkələr arasında sərbəst səyahət və yaşamaq, Avropa Parlamentində (AP) və yerli seçkilərdə səs vermək kimi hüquqlar təmin edilib.
Razılaşma ilə həm də partiya ölkələri arasında xarici siyasət, təhlükəsizlik, ədalət və daxili işlər sahələrində əməkdaşlığı təmin edəcək siyasətlərin müəyyən edilməsi qərara alınıb.
Maastrixt Müqaviləsi ilə Avropa İttifaqına üzv dövlətlərin təhlükəsizlik qüvvələri ilə Birliyin tərəfdaşlıq etdiyi digər ölkələrin təhlükəsizlik qüvvələri arasında beynəlxalq mütəşəkkil cinayətkarlıq və terrorizmlə mübarizə sahəsində əməkdaşlıq və effektiv iş mühitinin təmin edilməsi məqsədilə Avropa Polis Təşkilatının (Avropol) yaradılması qərara alınıb.
Aİ 33-cü ilinə çətinliklərlə qədəm qoyur
Aİ 33-cü ilinə ABŞ ilə gərgin münasibətlər, 4-cü ilinə girmək üzrə olan Avropada davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi, iqtisadi zəifliklər və rəqabət qabiliyyətliliyindən geriləmə kimi müxtəlif problemlərlə qədəm qoyur.
Aİ ABŞ prezidenti Donald Trampın tezliklə həyata keçirəcəyi gözlənilən müxtəlif siyasətlərin, xüsusilə də iqtisadiyyat və müdafiə sahəsindəki təsirlərindən narahatdır.
Seçki kampaniyasının mərkəzinə iqtisadi siyasəti yerləşdirən Tramp proteksionist iqtisadi siyasətləri həyata keçirmək planını “öncə Amerika” yanaşması ilə ortaya qoydu.
Tramp prezidentlik müddətinin əvvəlində imzaladığı fərmanlarla Kanada və Meksikadan idxala 25 faiz, Çindən idxala isə 10 faiz əlavə gömrük rüsumu tətbiq edərək seçki dövrü ritorikasını həyata keçirməyə başladı.
Tramp vəzifəyə başlamazdan əvvəl Avropaya sərt xəbərdarlıq da edərək, Avropanın ABŞ-la ticarət balansından narahat olduğunu və Aİ-yə əlavə gömrük rüsumları tətbiq edəcəyini vəd edib.
Prezident olan Tramp, “AB sərhədi keçdi. Çünki bizdən istifadə etdilər və 300 milyard dollardan çox kəsir var” dedi. O, mesajını təkrarlayıb ki, Aİ-yə yeni tariflər tətbiq olunacaq.
Ticarət gərginliyi və diplomatik təmasların olmaması hələ də Aİ-nin müttəfiqi kimi gördüyü ABŞ ilə etimad münasibətlərini zədələyib.
Tramp Avropa ölkələrinin ABŞ-a müdafiə baxımından yük olduğu qənaətindədir.
Aİ ölkələri müdafiəyə orta hesabla ÜDM-nin 2 faizindən azını xərcləyir. Tramp administrasiyası bunun tez bir zamanda 5 faizə çatdırılmasını tələb edir. Bu məsələ Aİ ilə ABŞ arasında gərginliyi artıran amillər sırasındadır.
Trampın Aİ üzvü Danimarkaya bağlı olan Qrenlandiyaya nəzarəti ələ keçirməsi ilə bağlı açıqlamaları da münasibətlərə xələl gətirir.
Bundan əlavə, Aİ və ABŞ iqlim və sağlamlıq kimi sahələrdə fərqlənsə də, Trampın sərt tonu Aİ ilə ABŞ arasındakı münasibətlərə və sıx müttəfiqliyə xələl gətirdi.
Avropanın iqtisadi problemləri
Aİ-nin iqtisadi artımı da son illərdə ABŞ və Çinlə müqayisədə kifayət qədər yavaş olmuşdur. 2025-ci ildə Aİ-nin 1,5 faiz artacağı təxmin edilir.
Avropanın iqtisadi artımındakı zəiflik uzunmüddətli perspektivdə daha aydın görünür.
Avropa iqtisadiyyatı son 15 ildə ABŞ-dan xeyli geri qalıb. Bu dövrdə ABŞ-ın ÜDM-i 70 faiz, Aİ-də isə cəmi 20 faiz artıb. Bu boşluq hər gün daha da aydınlaşır.
Avropa da məhsuldarlıq və rəqabət qabiliyyəti baxımından ciddi itkilər yaşayır. Məhsuldarlıq artımı yavaşlayan və əmək xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artan Aİ ölkələri ABŞ və Çin kimi böyük iqtisadiyyatlarla müqayisədə sənayedə rəqabət qabiliyyətini itirib.
Aİ ölkələri fiskal qaydalara əməl etmir
Bundan əlavə, bir çox Aİ ölkələrinin dövlət borcu və büdcə kəsiri çox yüksək səviyyədədir.
Aİ qaydalarına görə, normal şəraitdə üzv ölkələrin dövlət borcları ÜDM-nin 60 faizindən, büdcə kəsiri isə ÜDM-nin 3 faizindən çox olmamalıdır.
Bu limitlər keçdikdə, həyata keçiriləcək tədbirlər barədə məlumat verilməli və təsirli tədbirlər görülməlidir. Bununla belə, Aİ ölkələrinin əhəmiyyətli bir hissəsi fiskal qaydalara əməl etmir.
Dövlət borcunun nisbəti Yunanıstanda 158,2 faiz, İtaliyada 136,3 faiz, Fransada 113,8 faiz, Belçikada 105,6 faiz, İspaniyada 104,3 faiz, Portuqaliyada 97,5 faiz, Avstriyada 83,2 faiz, Finlandiyada 81,5 faiz, Yunanıstanda və Macarıstanda 76 faizdir lovenia. Bu, 66,9 faiz, Almaniyada 62,4 faiz, Slovakiyada 60,3 faizdir. Beləliklə, Aİ-yə üzv olan 13 ölkə dövlət borcu üzrə İttifaqın limitini keçib.
Aİ-də 10 ölkənin büdcə kəsiri 3 faiz həddini aşır. Ən çox büdcə kəsiri 7,2 faizlə İtaliyada, 6,7 faizlə Macarıstanda və 6,5 faizlə Rumıniyadadır. Aİ ölkələrinin yüksək borcu və büdcə kəsirləri bu ölkələrin iqtisadiyyatlarını canlandıracaq sahələrə resurslar ayırmağı baha başa gəlir və çətinləşdirir.
Mənbə: TrtHaber