1918-ci il mayın 28-də müstəqilliyini elan edən, “Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz” deyən Azərbaycan Respublikasının qurucusu Məmməd Əmin Rəsulzadənin vəfatının 70-ci ildönümü…Keçmişi bilməyənlər bu günü anlaya bilməz, faktlar adi olduğu qədər də ağrılıdır…”
Azərbaycan türklərinin istiqlal simvoluna çevrilmiş “Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz” sözlərinin sahibi Məmməd Əmin Rəsulzadədir…
O, müasir Azərbaycan milli kimliyinin formalaşmasında oynadığı böyük rol, müstəqilliyi və cəmiyyətin maariflənməsi naminə həyatı boyu gördüyü işlərlə ölkəsinin tarixində dərin izlər qoyub.
O, Bakı kəndində anadan olub
Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı kəndində anadan olub.
O, gənc yaşlarından siyasətlə maraqlanıb, Çar rejiminə qarşı bəzi siyasi partiya və təşkilatlarda çalışıb, müxtəlif qəzet və jurnallarda yazılar yazıb.
O, bir neçə dəfə Stalini ölümdən xilas edib
Rəsulzadə 1903-cü ildə qurulmağa başlayan və Azərbaycanda milli şüurun, ictimai-mədəni həyatın inkişafına mühüm təsir göstərən Sefa, Necat, Edep Yurdu, Cem’iyyet-i Hayriyye kimi dərnəklərdə iştirak etmişdir. O, bir müddət “Tərəkki”nin, 1908-ci ildə isə müvəqqəti olaraq “İrşad”ın redaktoru olub. O, Stalinlə əmisi oğlu Məhəmmədəli Resulzade vasitəsilə tanış olub.
O, Stalinlə bəzi işlərlə məşğul olub və onu bir neçə dəfə ölümdən xilas edib. Ədəbiyyatla da maraqlanan Rəsulzadə 1908-ci ildə bu dövrdə milli duyğular oyandıran Qaranlıq İşıqları və Nâgehân Bela adlı pyeslərini yazır.
O, Türkiyəyə təzyiqlər artdıqca gəlib
Çar rejiminin təzyiqləri qarşısında 1909-cu ildə İrana gedib, orada jurnalist kimi fəaliyyət göstərib, siyasətlə məşğul olub.
Məşrutiyyətli Monarxiya rejimi ləğv edildikdə İranda zülmlə üzləşdi və 1911-ci ildə Türkiyəyə getməli oldu.
Kazan türklərindən Yusuf Akçura və başda Ziya Gökalp olmaqla İttihat və Tərəqqi Komitəsinin qabaqcıl nümayəndələri ilə görüşmüşdür. Türk ocaqlarının işində iştirak etmişdir. Bu çevrədə tanış olduğu bəzi ziyalılar və xüsusilə Ziya Gökalp Rəsulzadəyə çox təsir etmişlər. “Türk Yurdu” və “Sırat-ı Müstəkim”də İran və İran türkləri haqqında yazmışdır:
“Türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək”
Rəsulzadə daha sonra 1913-cü ildə Bakıya qayıdıb Müsavat Partiyasının üzvü olur.
Müsavat Partiyasının mətbuat orqanı olan “Açıqsöz” qəzetini təsis edib, baş redaktor vəzifəsində çalışıb. “Türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək” idealını müdafiə edən bu qəzetdə Rusiya türklərinin öz müqəddəratını təyin etməli olduğunu vurğulayırdı.
Osmanlı xalqına yardım kampaniyasına başladı
1914-1915-ci illərdə Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Şərqi Anadoluda bir hissəsi Azərbaycana və Qafqaza qaçmaq məcburiyyətində qalan, erməni basqınlarına və qırğınlarına məruz qalan Osmanlı xalqına yardım kampaniyasının təşkilatçılarından biri; Bu yolda xidmət edən Azərbaycan Cəm’iyyet-i Hayriyyesi’nin fəaliyyətinə dəstək verdi; 1917-ci ildə “Kardaş kömeği” adlı jurnal çıxarır və gəlirini bu kampaniyaya xərcləyir.
1917-ci ildə Müsavat Partiyasının sədri təyin edilir.
Azərbaycan Respublikasının yaranması rəsmən elan olundu
1917-ci il bolşevik inqilabından sonra türklərin, gürcülərin və ermənilərin iştirakı ilə Tiflisdə Qafqazın idarəsini öz üzərinə götürən deputatların qurduğu hökumətin buraxılması ilə Azərbaycan nümayəndələri Azərbaycan Milli Şurasını yaratdılar. Rəsulzadə Şuranın sədri təyin edilib.
Rəsulzadə 1918-ci ildə Azərbaycan ziyalılarının yaratdığı Milli Şuranın sədri seçildi və 1918-ci il mayın 28-də Milli Şura rəsmən Azərbaycan Cümhuriyyətinin yarandığını elan etdi.
O, 1918-ci il iyunun 4-də Azərbaycan ilə Osmanlı İmperiyası arasında imzalanmış dostluq və əməkdaşlıq müqaviləsini Azərbaycan adından imzalayıb.
“Qafqaz İslam Ordusu”
Rəsulzadənin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti 1918-ci il iyunun 18-də yeni qurulan Qafqaz dövlətlərini tanıtmaq üçün təşkil edilən konfransda iştirak etmək üçün İstanbula gəldi.
1918-ci il sentyabrın 15-də “Qafqaz İslam Ordusu” adlandırılan Osmanlı ordusu Bakını erməni və bolşevik quldur dəstələrindən azad etdi və bu xəbəri o vaxtkı hərb naziri Ənvər Paşa Rəsulzadəyə verdi.
Bakıya qayıdan Rəsulzadə hökumətdə iştirak etməsə də, Müsavat Partiyasının başqanı kimi parlamentdə fəal iş aparıb, hökumətin fəaliyyətinə rəhbərlik edib.
1947-ci ildə Türkiyəyə yerləşərək Türkiyə vətəndaşlığını qəbul edib.
Bolşeviklərin Azərbaycana hücumundan sonra həbs edilən Rəsulzadə Moskvaya aparılıb. Stalinin təkidinə baxmayaraq o, sovetlərlə əməkdaşlıqdan imtina etdi və Sovet İttifaqını tərk etdi.
O, Fransada, Finlandiyada, Polşada, Almaniyada yaşayıb, antisovet nəşrləri yazıb, Azərbaycanın işğal altında olduğunu dünyaya bəyan etməyə çalışıb.
Rəsulzadə 1947-ci ildə Türkiyəyə yerləşdi və Nazirlər Şurasının qərarı ilə Türkiyə vətəndaşlığını aldı.
1955-ci il martın 6-da vəfat etmişdir
O, 1949-cu ildə Ankarada Azərbaycan Kültür Dərnəyini qurdu və kitablar yazmaqla, konfranslar təşkil etməklə ölkəsinin vəziyyətini izah etməyə davam etdi.
Rəsulzadə 6 mart 1955-ci ildə Ankarada vəfat etmiş, cənazəsi Cebeci Əsri qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.
Rəsulzadənin təsis etdiyi və mərkəzi Ankarada olan Azərbaycan Kültür Dərnəyi Türkiyədə fəaliyyət göstərir.
Türkiyənin bir çox şəhər və qəsəbələrində adının küçə və prospektləri olan Rəsulzadənin xatirəsi adının verildiyi Ankara Çankayadakı Mehmet Emin Resulzadə Anadolu Liseyində də yaşadılır.
Türk dünyasının qabaqcıl ziyalılarından və siyasətçilərindən biri olan Rəsulzadənin Azərbaycanın Çar Rusiyası və sovet dövrü tarixi ilə bağlı dəyərləndirmə və mülahizələri Sovet İttifaqının dağılmasından sonra böyük dəyər qazanmışdır.
Mənbə: TrtHaber