Yerin orbitində zibillərin sürətlə artmasına yenisi əlavə edilib. Böyük bir rabitə peyki müəmmalı şəkildə parçalandı və Avropa, Mərkəzi Afrika, Yaxın Şərq, Asiya və Avstraliyadakı rabitə istifadəçilərinə təsir etdi. Ekvator ətrafında sabit orbitdə, Hind okeanından təxminən 35 min kilometr yüksəklikdə yerləşən Intelsat 33e peyki genişzolaqlı internet xidməti təqdim edib.
Lakin oktyabrın 20-də verilən ilk məlumatlarda peykin birdən-birə gücünü itirdiyi bildirilirdi. Bir neçə saat sonra ABŞ Kosmik Qüvvələri peykin ən azı 20 hissəyə parçalandığını təsdiqləyib.
Bəs nə baş verdi? Daha da önəmlisi, kosmosa daha çox peyk göndərildikcə bu cür hadisələrin artacağını gözləmək lazımdırmı?
Kosmosda bir sirr
Intelsat 33e-nin dağılmasına nəyin səbəb olduğu hələ məlum deyil. Halbuki belə hadisələr əvvəllər də olub.
Peyklərin qəsdən məhv edilməsi cəhdləri, təsadüfi toqquşmalar və ya günəş fəaliyyətinin təsirləri nəticəsində peyk itkiləri də keçmişdə qeydə alınmışdır.
Bu peykin də tarixi var. 2016-cı ildə Boeing tərəfindən istehsal olunan Intelsat 33e buraxılışdan sonra orbitinə çatmaqda üç ay gecikdi.
Bundan əlavə, təkan sistemindəki problemlər peykin ömrünü planlaşdırıldığından 3,5 il tez bitirməsi demək idi.
Buna görə də şirkət 78 milyon dollarlıq sığorta iddiası qaldırıb. Lakin dağılan zaman peykin sığortalanmadığı bildirilib.
Hazırda Intelsat problemin səbəbini araşdırır, lakin biz dəqiq səbəbi öyrənməyə bilərik.
Kosmik tullantıların təhlükəsi
Peykin parçalanması orbitdəki kosmos zibilini əlavə etdi.
Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) məlumatına görə, Yer kürəsinin orbitində 10 sm-dən böyük 40 mindən çox kosmik tullantı və 1 sm-dən kiçik 130 milyondan çox kosmik tullantı var.
Orbitdəki süni cisimlərin ümumi kütləsi 13 min ton civarındadır.
Bu kütlənin üçdə biri, 4 min 300 ton kosmos zibilindən ibarətdir. Daha yüksək orbitlərdə bu dağıntıları izləmək çətinləşir.
Intelsat 33e-nin parçalanması nəticəsində yaranan kiçik zibillərin əksəriyyəti mövcud texnologiya ilə yerdən müşahidə edilə bilməz. Bu, orbitdəki digər peyklər üçün ciddi təhlükə yarada bilər. Xüsusən də orbitdəki bu mürəkkəb mühitin daim izlənilməsi və monitorinqi lazımdır.
Kim cavabdehdir?
Kosmos dağıntılarına kimin cavabdeh olduğu sualı hələ də mübahisəlidir. 1972-ci il tarixli “Kosmik obyektlərin vurduğu zərərə görə beynəlxalq məsuliyyət haqqında Konvensiya” nəzəri cəhətdən obyekti kosmosa göndərən ölkənin məsuliyyət daşımasını nəzərdə tutur.
Bununla belə, praktikada kosmik dağıntıların izlənməsi və məsuliyyəti zəif olaraq qalır.
İrəli planlar
Kosmosa daha çox peyk göndərildikcə orbitdəki izdiham artır. Gələcəkdə oxşar hadisələrin qarşısını almaq üçün peyklər nəzarətli şəkildə orbitdən çıxarılmalı və zibil istehsalı minimuma endirilməlidir.
Məsələn, sentyabr ayında ESA-nın Cluster 2 “Salsa” peyki Yer atmosferinə idarə olunan daxil edilərək təhlükəsiz şəkildə məhv edildi.
NASA, 2030-cu ildə istismar müddətini başa vuracağı gözlənilən Beynəlxalq Kosmik Stansiyanın parçalanacağı təqdirdə 220 milyondan çox dağıntı yarada biləcəyini proqnozlaşdırır. Bu səbəbdən stansiyanın orbitdən çıxarılması üçün artıq planlar hazırlanır.
Mənbə: TrtHaber