Antarktidada qitənin strukturunu kökündən dəyişdirə və bütün dünyada dəniz səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb ola biləcək vulkan təhlükəsinin aşkarlanması mütəxəssisləri dərindən narahat edib.
Dünya təbii tarazlıqların sürətlə dəyişdiyi bir dövr yaşayır. Elmi araşdırmalar, gözlənilməz vulkanik fəaliyyətlərin, xüsusən Antarktida kimi uzaq və soyuq bölgələrdə meydana gəldiyini ortaya qoyur. Bu, təkcə regionun ekosistemini deyil, həm də qlobal dəniz səviyyələrini təhdid edir.
Tədqiqatlar Qərbi Antarktida buz örtüyünün səthinin altında 100-dən çox vulkanın olduğunu ortaya çıxarıb. Həmçinin qeyd olunub ki, bu vulkanların aktiv vulkanik yarığın yuxarı hissəsində yerləşməsi çox vaxt diqqətdən kənarda qalır.
ABŞ-ın Braun Universitetinin alimləri iqlim dəyişikliyinin bu buz təbəqəsinin əriməsinə səbəb olduğunu və bunun da öz növbəsində səthdə əriməni sürətləndirən vulkanik fəaliyyətləri artırdığını bildiriblər. Bu proses “müsbət rəy döngəsi” adlı bir vəziyyətə gətirib çıxarır. Müsbət rəy döngəsi sistemdəki bir hadisənin təkrarlanmasına səbəb olan və həmin hadisənin təsirini artıran bir prosesdir. Bu cür dövrlər ilkin dəyişikliyin təsirini gücləndirir və tez-tez sistemin daha güclü və ya daha aydın bir vəziyyətə doğru təkamülünə səbəb olur.
Buz təbəqəsi əridikcə onu səthə itələyən kütlə azalır və yeraltı qaldırma effekti yaradır. Nəticədə materikin dərinliklərində maqma kameralarının genişlənməsi sürətlənir. Bu genişlənmə maqma kamerasının divarlarına təzyiq edir və içəridəki qazı buraxaraq partlayış ehtimalını artırır.
Bəs bütün bunlar bəşəriyyətə təsir edəcək hansı nəticələr verəcək?
Geokimyəvi və geofiziki tədqiqatları əhatə edən mühüm elmi nəşr olan “Geochemistry, Geophysics, Geosystems” jurnalında dərc edilən araşdırma, buz təbəqəsi altındakı vulkanik fəaliyyətin mütəxəssislərin əvvəllər düşündüyündən daha böyük təsir göstərə biləcəyini göstərir.
Dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi ilə bağlı hazırkı proqnozlar alimlərin Alyaskadan təxminən iki dəfə böyük olan Qərbi Antarktika Buz Vərəqinin sabitliyini proqnozlaşdırmaq qabiliyyətinə əsaslanır. Tədqiqatçılar maqma kamerasındakı təzyiq dəyişikliklərinin buz təbəqəsinin əriməsinə necə təsir etdiyini simulyasiya edən modeldən istifadə ediblər. O, həmçinin ərimə nəticəsində səth kütləsinin itirilməsinin maqma kameralarının genişlənməsinə, içəridəki təzyiqi azaltmasına və gələcək püskürmələrin istiqamətini necə dəyişməsinə səbəb olduğunu araşdırıb.
Bu mexanizmlərdən birincisi, maqma kamerasının divarlarına təzyiq göstərən və püskürmə ehtimalını artıran genişlənmə idi. İkinci mexanizm daha mürəkkəbdir; Bir çox maqma kameralarında yüksək təzyiq altında maqmada həll olan su buxarı və karbon qazı kimi qazlar var.
Səth buzunun əriməsi ilə təzyiq azaldıqda, bu qazlar qabarcıqlar şəklində qaçır. Qazların qaçması kamera daxilində təzyiqin yenidən sürətlə artmasına səbəb olur və partlayış ehtimalını artırır. Hətta bu püskürmələrdə heç vaxt səthə çıxmayanlar belə, daha çox buz əriyən böyük miqdarda istilik əmələ gətirərək dövranı davam etdirə bilərlər.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, buz təbəqəsi əridikcə bəzi maqma kameralarından ayrılan istilik ildə üç milyon kubmetrdən çox buzun əriməsinə kifayət edə bilər. Buz örtüyü tamamilə çökərsə, dəniz səviyyəsi fəlakətli 60 metr yüksələ bilər. Bu, Nyu York, Tokio və Şanxay kimi sahil şəhərlərinin tamamilə su altında qalmasına səbəb ola bilər.
Ancaq elm adamları bu qiyamət ssenarisinin hələ də uzaqda olduğunu düşünürlər. Ən son proqnozlar Qərbi Antarktika Buz təbəqəsinin 2300-cü ilə qədər demək olar ki, tamamilə dağılacağını proqnozlaşdırır; Bu, bəşəriyyətə bu çöküşü yavaşlatmaq üçün 275 il vaxt verir.
Bununla belə, tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bu proqnozun verildiyi modellər ərimə-vulkanizm əks əlaqə dövrəsini nəzərə almır. Faktiki çökmə tarixi daha erkən ola bilər, lakin onun düzgünlüyünü müəyyən etmək üçün daha çox araşdırma tələb olunur. Kopernik İqlim Dəyişikliyi Xidmətinin hesabatına görə, 2024-cü ildə temperatur 2023-cü illə müqayisədə 0,12 dərəcə yüksəkdir. Bu, 2024-cü ilin sənayedən əvvəlki səviyyədən 1,5 dərəcə yuxarı temperaturun qeydə alındığı ilk təqvim ili olmasına səbəb oldu.
Mütəxəssislər builki Paris Sazişinin məqsədlərinə nail olunmadığını bildirsələr də, bəşəriyyətin bu kritik həddə “təhlükəli şəkildə yaxın” olduğunu vurğulayırlar.
Məlumatlar göstərir ki, 2024-cü ildə qlobal orta temperatur 15,1 dərəcəyə enərək, il olduqca isti başlayıb. El Niño kimi müvəqqəti iqlim hadisələri temperaturu artırsa da, alimlər bildirirlər ki, insanların yaratdığı iqlim dəyişikliyi həddindən artıq temperaturun əsas səbəbi olmaqda davam edir.
Atmosferə buraxılan karbon qazının sürətinin artması planetin istiləşməsinin heç bir ləngimə əlaməti olmadığını ortaya qoyur. London İmperial Kollecindən Dr Friederike Otto bu vəziyyəti reallığın yoxlanışı kimi təsvir edir və ölkələr qaz yanacaq istehlakını azaltmadığı müddətcə həddindən artıq istilərin davam edəcəyini bildirir.
2024-cü ildə temperatur 1991-2000-ci illərin orta göstəricisindən 0,72 dərəcə, sənayedən əvvəlki dövr üçün isə 1,6 dərəcə yüksəkdir. Son 12 ayın 11-də qlobal orta temperatur 1,5 dərəcəni keçib. 2023-cü ilin iyul ayından 2024-cü ilin iyulundan başqa bütün aylar bu həddi keçib.
Dr. Otto bildirir ki, iqlim dəyişikliyi səbəbindən ekstremal hava hadisələri daha da pisləşir və bu vəziyyət həyatı təhlükə altına alır. Qlobal səth temperaturunun artması daha çox su buxarı və enerji saxlama qabiliyyətinə gətirib çıxarır, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini daha da dərinləşdirir.
Mənbə: HurriYet