Üzərində Köktürk hərfi olan taxta çubuq Çinin Taklamakan səhrasının cənubundakı Hotendə tapılıb. Prof. Dr. Erhan Aydın 9-cu əsrə aid olduğunu dediyi çubuqdakı mətni oxuyub. Mətnlə bağlı təfərrüatlar ilk dəfə olaraq TRT Haber-də var.
Türk, Türk tarixi və Türk dünyası ilə bağlı mühüm kəşf…
Çinlilər tərəfindən Sincan adlanan bölgədə çoxlu türk runik mətnləri tapılaraq nəşr edilmişdir.
Bunların arasında kitab boyda kitab ölçüsündə olan İrk Bitigdən başqa bir çox əlyazma fraqmentləri də əldə edilmişdir. Ancaq Çin sərhədləri içərisində kağız xaricində. Daş, qaya və müxtəlif əşyaların üzərinə yazılmış mətnlər də var.
Dokuz Eylül Universiteti Müəllim Prof. Dr. Erhan Aydın Hotendə tapılan taxta çubuq üzərində türkcə mətni oxudu:
“Sevginizi qiymətləndirin! (anla!). Ona görə də azdır”.
Prof. Dr. Mətnin təfərrüatlarını ilk dəfə Erhan Aydın TRT Haberdən Ayşe Şimşəkə dəyərləndirib.
Pekin Milli Kitabxanasında saxlanılır
Üzərində Köktürk hərfi olan taxta çubuq Taklamakan səhrasının cənubundakı Hoten kimi ucqar bir yerdə tapılıb.
Hotendə harada tapıldığı dəqiq bilinməyən bu çubuq 2007-ci ildə Pekin Milli Kitabxanası tərəfindən alınıb. Çubuq bu gün BX 3-95 inventar nömrəsi altında saxlanılır.
Prof. Dr. Erhan Aydın yazı ilə bağlı bu məlumatları verib:
“Bu taxta parçasının üzərində 16 işarə var. Sondakı iki nöqtə istisna olmaqla, səsə uyğun gələn hərflərdir. Üst-üstə qoyulan iki nöqtə söz ayırıcı və ya cümlələrin sonunda qoyulan işarə kimi tanınır. Köhnə Türk yazıları, eyni yazı ənənəsinin davam etdiyini göstərir.”
“Yazı, yəqin ki, 9-cu əsrə aiddir.”
Taxta parçasının üzərində heç bir tarix yoxdur. Lakin onun ehtimalla IX əsrə aid olduğunu söyləmək mümkündür. Artıq ləzzətli bir kəlam yazıldığı üçün tarixi qeydin olmaması təbiidir.
Prof. Dr. Erhan Aydın
2012-ci ildə Peter Zieme tərəfindən bu mətni oxumaq cəhdi olsa da, hərflər səhv müəyyən edildiyi üçün mətndə nə yazıldığını açıqlamaq mümkün olmayıb.
“10 ildir ki, bu mətni necə oxumaq lazım olduğunu düşünürəm”.
Prof. Dr. Aydın bu mətnə necə gəldiyini belə izah etdi:
“Mən bu mətni 2013-cü ildə Pekin Milli Kitabxanasında sərgidə görmüşəm və fotoşəkillərini çəkmişəm. O vaxtdan bəri on ilə yaxındır ki, daim beynimi məşğul edən bu 15 məktubu necə oxumaq barədə düşünürəm”.
Prof. Dr. Aydın mətnin oxunmasının çətin olmasının səbəbi ilə bağlı aşağıdakı təfərrüatları paylaşıb.
“Mətnin digər yazılardan məlum olan hərflərdən çox fərqli şəkildə yazılması oxunmanı çətinləşdirir. Yəni hərflərin variant formaları ilə qarşılaşdığımız üzə çıxır. Bu günə qədər mətn oxuna bilməz, çünki saitlər yazılmayıb.”
Beləliklə, mətn nə deyir?
Köktürkçe: “Aş bulçın uk antag tok az ermiş” yazılıb.
“Bu mətnin ən mühüm cəhəti yeməyə hörmət etmək istəyidir. Əslində nəzərdə tutulan “Acdan ölməmək üçün yeməyi israf etməyin!” “Bu, bu kimi yalnış ifadədən başqa bir şey deyil.”
Prof. Dr. Erhan Aydın
“Başqa bir mətn var, bu ilin sonuna qədər onu dərc etdirəcəyəm.”
Prof. Dr. Aydın, Hotendə dörd taxta lövhədən ibarət başqa bir mətnin olduğunu açıqlayıb.
“Xotendə tapılan digər mühüm mətn dörd taxta lövhədən ibarət kitabədir. Bu yazı bizim iki çinli həmkarımız tərəfindən nəşr edilib, lakin onlar bunu gec dövr mətni, təxminən XI əsrə aid zənn etdikləri üçün səhv oxuyublar. Lakin bu mətn 9-cu əsrə aiddir, inşallah, bu ilin sonuna qədər bu dörd taxta lövhədəki mətni dərc edəcəm.”
Mənbə: TrtHaber