Sakit okeanda kiçik ada dövləti olan Vanuatu tərəfindən Haaqa Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində dünyanın ən böyük iqlim işi başlanıb.
Dava Birləşmiş Millətlər Təşkilatına (BMT) üzv ölkələrin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı hüquqi öhdəlikləri ilə bağlı hüquqi çərçivənin yaradılması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Kiçik bir ada dövlətinin açdığı iddia bütün dünyada geniş əks-səda doğurdu. 100-ə yaxın ölkə və bir çox təşkilat bu işə qoşulmaq üçün yazılı bəyanatlar təqdim edib.
Niyə ən böyük hadisədir?
Bu, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin 80 illik tarixində bir ilkdir. İndiyədək Haaqa məhkəməsi belə çox sayda şahidi dinləməmişdi.
Bu səbəbdən bu iş dünyada indiyə qədər açılmış ən böyük iqlim iddiasıdır.
Bazar ertəsi Hollandiyanın Haaqa şəhərindəki Sülh Sarayında başlayan məhkəmə prosesində ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar iki həftə dinləniləcək.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin 15 üzvü gələcək nəsilləri fəlakətli iqlim dəyişikliyindən qorumaq üçün BMT-yə üzv dövlətlərin beynəlxalq hüquq baxımından öhdəliklərini araşdıracaq.
Beynəlxalq məhkəmə yüksək səviyyədə karbon qazı emissiyasına səbəb olan ölkələrin lazımi tədbirlər görmədikləri təqdirdə üzləşəcəkləri hüquqi sanksiyaları da müzakirə edəcək.
Vanuatu kimi təhlükə altında olan ölkələri iqlim dəyişikliyinin nəticələrindən qorumaq üçün atılacaq addımlar işin gündəmində olan başqa bir məsələdir.
Təxminən 320 min əhalisi olan Cənubi Sakit okeanda yerləşən 83 adadan ibarət Vanuatu qlobal istiləşmə səbəbiylə iqlim dəyişikliyinin mənfi nəticələrini ən çox hiss edən ölkələrdən biridir.
Qlobal istiləşmə nəticəsində son 10 ildə dünyada dəniz səviyyəsi orta hesabla 4,3 santimetr yüksəldiyi halda, bu nisbət Vanuatunun yerləşdiyi bölgədə daha çox qeydə alınıb.
İş universitet tələbələri sayəsində açılıb
Ölkənin paytaxtı Port Viladakı Cənubi Sakit Okean Universitetinin hüquq fakültəsinin bir qrup tələbəsi iqlim dəyişikliyinin mənfi nəticələrinə diqqət çəkmək üçün təxminən beş il əvvəl hərəkətə keçib.
Universitet tələbələrinin məsələnin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə çıxarılması təklifi Vanuatu hökuməti tərəfindən də qəbul edilib.
Dünyanın zəngin inkişaf etmiş ölkələrinin səbəb olduğu karbon dioksid emissiyalarının səbəb olduğu iqlim dəyişikliyinin günahının kiçik dövlətlərdə olduğunu iddia edən Vanuatu məsələni BMT Baş Assambleyasına çıxarıb.
Vanuatu nə deməkdir?
Sakit Okean ölkəsinə görə, Vanuatu, dünyanın karbon qazı emissiyasının yalnız 0,0001 faizini təşkil etməsinə baxmayaraq, zəngin ölkələrin istixana qazı emissiyaları nəticəsində yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir.
Vanuatunun iqlim səfiri Ralph Regenvanu Avstraliyanın ABC Televiziyasına verdiyi açıqlamada, iqlim dəyişikliyi bu sürətlə davam edərsə, ölkələrin 50 il ərzində tamamilə yaşayış üçün yararsız hala düşəcəyini bildirib.
Vanuatu hökumətinin fikrincə, problemin mənbəyi onlar deyil. Buna görə də, yüksək miqdarda istixana qazı emissiyalarına səbəb olan ölkələr bunu dayandırmalıdır.
Keçmiş Vanuatu İqlim Naziri olan Regenvanu, “İqlim dəyişikliyi və sürətlə yüksələn dəniz səviyyələri ilə bağlı bir şey edilməsə, ölkəmiz, dolanışıq vasitələrimiz, mədəniyyətimiz və insan haqlarımız məhv olacaq” dedi.
BMT Baş Assambleyası Vanuatunun fikirlərini haqlı hesab edərək, ərizəni ötən il təşkilatın ali məhkəmə orqanı olan Haaqa Beynəlxalq Məhkəməsinə göndərib.
İşin mümkün nəticələri nə olacaq?
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarını gələn ilin ortalarına qədər açıqlayacağı gözlənilir. Məhkəmənin qərarı məsləhət xarakteri daşıyır və hüquqi qüvvəyə malik deyil.
Bununla belə, əgər məhkəmə “yüksək miqdarda istixana qazları buraxan ölkələr onları əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırmaq üçün lazım olanı etməlidir” qərarını verərsə, bunun bütün dünyada ciddi nəticələri olacaq.
Ətraf mühit və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı mühüm qapı açacaq bu qərarın yeni hallar gətirəcəyi və hökumətləri bu mövzuda əlavə addımlar atmağa məcbur edəcəyi bildirilir.
Hüquqşünasların fikrincə, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarı ətraf mühitin çirklənməsinə səbəb olan ölkələr və şirkətlərə qarşı daha sərt sanksiyaların tətbiqinə zəmin yarada bilər.
Vanuatiyalı hüquq qrupuna rəhbərlik edən Hollandiyalı ictimai beynəlxalq hüquq eksperti Margaretha Wewerinke-Singh, Ədalət Məhkəməsinin “iqlim məhvinin qanunsuz olduğunu” təsdiqləyəcəyini gözlədiklərini söylədi.
Hollandiyalı vəkilin RTL News-a verdiyi açıqlamaya görə, yüksək səviyyədə çirklənməyə səbəb olan ölkələr Paris İqlim Müqaviləsi ilə hər şeyin həll olunduğuna inanırlar.
Lakin Wewerinke-Singh-in fikrincə, bu belə deyil.
Ətraf mühitin mühafizəsi və dağıntılara səbəb olan ölkələrin məsuliyyəti adət hüququnun yurisdiksiyasına daxildir. Ona görə də işin nəticəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Mənbə: TrtHaber