Standart kosmoloji model deyir ki, əvvəlcə Böyük Partlayış olub, sonra isə genişlənən Kainatda relikt şüalanma yayılmağa başlayıb. Lakin sonra alimlərin daha bir sualı yaranıb: niyə bu radiasiya qeyri-bərabər yayılır?
Kainatın “sonrakı parıldaması” olaraq bilinən fenomen Böyük Partlayış nəzəriyyəsinə əhəmiyyətli bir dəlildir. Bu fon radiasiyası həm də ilk qalaktikaların necə yarandığına dair mühüm ipuçları verir. Bununla belə, Bonn, Praqa və Nankinq Universitetlərinin tədqiqatçıları hesablayıblar ki, bu radiasiyanın intensivliyi çox güman ki, həddindən artıq qiymətləndirilib. Nəticələr dəqiq olarsa, o, standart kosmoloji modelin nəzəri əsaslarını bir qədər (və ya ciddi şəkildə) sarsıda bilər. Nəticələr Nuclear Physics B jurnalında dərc olunub.
Kosmos, zaman və maddə 13,8 milyard il əvvəl yoxdan yaranmışdır. Big Bang kainatımızın başlanğıcını qeyd etdi – ən azı standart kosmologiya modelinə görə. Kainat Böyük Partlayışdan sonra ilk 380.000 ildə əhəmiyyətli dərəcədə genişləndi və genişlənmə zamanı nəzərəçarpacaq dərəcədə soyudu.
Yalnız bu anda elektronlar və protonlar elektrik cəhətdən neytral hidrogen atomları yaratmaq üçün birləşə bildilər. Nəticədə Kainat işığa şəffaf oldu. Bu, kosmik mikrodalğalı fon radiasiyasının doğulmasını qeyd etdi. Bu radiasiyanı hələ də yüksək həssas teleskoplarla aşkar edə bilərik. Bizə çatması təxminən 13,8 milyard il çəkdiyi üçün Kainatın doğulması və ilk saatları haqqında məlumat verir.
Bonn Universitetinin və Praqadakı Çarlz Universitetinin Helmholtz Radiasiya və Nüvə Fizikası İnstitutundan professor Pavel Krupa adi mənada fon radiasiyasının ümumiyyətlə mövcud olmadığını istisna etməyib. Ən azından o, əmindir ki, onun intensivliyi bir qədər yüksək qiymətləndirilib. Krupa Çinin Nankin Universitetindən olan həmkarları ilə birlikdə elliptiklər adlı xüsusi qalaktikalar qrupunu tədqiq edib. Kainat Böyük Partlayışdan bəri yüksələn xəmir kimi genişlənir. Bu o deməkdir ki, qalaktikalar arasındakı məsafə durmadan artır. Alimlər bu gün elliptik qalaktikaların bir-birindən nə qədər uzaq olduğunu ölçüblər. Bu məlumatlardan istifadə edərək və bu qalaktika qrupunun xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, onların ilk nə vaxt doğulduğunu öyrənmək üçün genişlənmə sürətini təyin edə biliblər.
Elliptik qalaktikalar gənc Kainatda yaranan ilk qalaktikalar idi. Bu qalaktikaları dolduran yüz milyardlarla ulduzun yaranmasına səbəb olan böyük həcmdə qaz toplanıb.
Tədqiqatın nəticələri göstərir ki, bütün bu proses cəmi bir neçə yüz milyon il davam edib ki, bu da kosmoloji standartlara görə nisbətən qısadır. Bu müddət ərzində yeni alovlanan ulduzlarda termonüvə reaksiyaları çox güclü idi.
Alimlər bu erkən ulduz partlayışının gücünü hesablayıblar. Onların hesablamalarına görə, ilk qalaktikalar o qədər parlaq idi ki, biz o nəhəng termonüvə yanğınının parıltısını bu günə qədər müşahidə edə bilərik. Hesablamalar göstərir ki, kosmik fon radiasiyasının bir hissəsi əslində elliptik qalaktikaların əmələ gəlməsi nəticəsində yaranmışdır. Bu, radiasiyanın ən azı 1,4%-ni təşkil edir, lakin onun hamısını təşkil edə bilər. Cəmi 1,4% təşkil etsə belə, bunun standart model üçün ciddi təsirləri ola bilər. Son bir neçə onillikdə aparılan ölçmələr göstərdi ki, radiasiya fonu tamamilə vahid deyil. Bunun əvəzinə baxdığınız istiqamətə görə intensivliyində çox kiçik fərqlər var.
Tədqiqatçılar bu müşahidəni Böyük Partlayışdan sonra qazın qeyri-bərabər paylanmasının sübutu kimi şərh ediblər. Bəzi ərazilərdə digərlərinə nisbətən daha az sıx idi. Bu, qalaktikaların niyə yarana bildiyini izah edir: daha sıx bölgələr kondensasiya nöqtələri kimi çıxış edirdi, burada qaz öz cazibə qüvvəsi ilə sıxılır və ulduzlar əmələ gəlir. Qazın bu qeyri-bərabər paylanması olmasaydı, yəqin ki, biz də mövcud olmazdıq. Ancaq bu nəzəriyyənin əsasını təşkil edən fon radiasiyasında dalğalanmalar yüzdə yalnız bir neçə mində bir qədərdir. Sual budur ki, elliptik qalaktikalar (həmçinin qeyri-bərabər paylanmış) ümumi ölçülmüş fonun ən azı 1,4%-ni təşkil edərsə, bu ölçmələrin nə dərəcədə etibarlı ola bilər?
Nəticələrimiz standart kosmologiya modelinə problem yaradır. Biz kainatın tarixini qismən də olsa yenidən yazmalı ola bilərik” xPavel Krupa professor, tədqiqatın müəllifi.
Həmçinin qeyd edək ki, NASA-nın SPHEREx teleskopu 2025-ci il mayın 1-də orbital missiyasına başlayıb. Onun köməyi ilə alimlər Kainatın mövcudluğunun ilk saatlarının sirlərinə nüfuz etməyə ümid edirlər.
Mənbə: mail.ru