Alimlər laboratoriyada mini zəlzələlər yaradıblar.
Məlum olub ki, təkanların ümumi enerjisinin yalnız kiçik bir hissəsi yer titrəyişlərinə keçir. Massaçusets Texnologiya İnstitutunun geoloqları ilk dəfə olaraq zəlzələlərin tam enerji balansını kiçildilmiş miqyasda uğurla qiymətləndiriblər. Təcrübələr təkanların enerjisinin yer titrəmələri, qayaların qırılması və istilik arasında necə paylandığını anlamağa kömək edib.
Tədqiqat üçün geoloqlar süxurların qırılma zonası boyunca necə yerdəyişməsini simulyasiya edən mini zəlzələlər yaratdılar. Onlar qranitdən kiçik nümunələr götürdülər – yer qabığının adətən yeraltı təkanların baş verdiyi geoloji bölgəsindən süxurlar. Qranit incə toz halına salındı və maqnit hissəcikləri ilə qarışdırıldı – bir növ temperatur ölçən.
Qranit tozu iki porşen arasına qoyulmuş və qızıl qabığa bükülmüşdür. Daha sonra istədiyiniz istiqamətdə güclü bir maqnit sahəsi tətbiq olundu. Fərz edilirdi ki, hissəciklərin istiqamətində dəyişikliklər mini-seysmik hadisə zamanı “region”un nə qədər qızdığını göstərəcək.
Nümunələr daim artan təzyiqlə xüsusi aparata yerləşdirildi – bu, yerin 10-20 km dərinliklərində süxurların yaşadıqları kimi bir şeydir. Xüsusi sensorlar nümunə stressə məruz qaldıqda baş verən hər hansı vibrasiyanı qeyd edirdi.
Komanda nümunələrin qızma, vibrasiya və qırılma dərəcəsini, yəni seysmik hadisənin bütün enerji balansını qiymətləndirdi. Məlum oldu ki, enerjinin yalnız 10%-i silkələnməyə, 1%-i isə qayaların qırılmasına gedib. Orta hesabla zəlzələnin enerjisinin 80%-i istiliyə gedirdi. Bu o deməkdir ki, zəlzələnin enerjisi ilk növbədə bölgənin istiləşməsinə və episentrə bilavasitə bitişik süxurların əriməsinə yönəldilib.
“Bəzi hallarda, nasazlığın yaxınlığında nümunənin temperaturunun bir neçə mikrosaniyə ərzində otaq temperaturundan 1200°C-yə necə dəyişdiyini və hərəkət dayandırıldıqdan sonra onun dərhal soyuduğunu müşahidə etdik” deyə alimlər izah ediblər.
Alimlər həmçinin təklif edirlər ki, zəlzələnin enerji balansı bölgənin deformasiya tarixindən, yəni sonrakı hadisələr zamanı süxurların dağılma və ya yerdəyişmə dərəcəsindən asılıdır.
Tədqiqatın müəllifləri hesab edirlər ki, onların nəticələri seysmoloqlara regionlarda zəlzələlərin baş vermə ehtimalını proqnozlaşdırmağa kömək edə bilər. Məsələn, süxurların deformasiyasına nə qədər enerji sərf edildiyini hesablamaqla, növbəti zəlzələnin bölgəyə necə təsir edəcəyini proqnozlaşdırmaq olar.
“Təcrübələrimiz süxurda seysmik kimi qırılmaların fizikası ilə bağlı bu günə qədər ən əhatəli anlayışlardan birini təmin edən hərtərəfli yanaşma təklif edir. Bu, mövcud zəlzələ modellərimizi və fəlakətin təsirini azaltmağı necə təkmilləşdirməyə dair ipuçlarını verəcək”, – ekspertlər yekunlaşdırıblar.
Daha əvvəl “Science Mail” xəbər verib ki, alimlər yeni meqazəlzələ zonası elan ediblər.
Mənbə: mail.ru