Elm adamları kainatın uzaq bir küncündə iki superkütləli qara dəliyin şiddətli toqquşması nəticəsində yaranan kosmos-zaman dalğalarını qeydə alıblar. Bu hadisə qravitasiya dalğaları vasitəsilə indiyə qədər müşahidə edilən ən böyük qara dəlik birləşməsidir.
Milyarlarla il əvvəl hər birinin kütləsi Günəşinkindən 100 dəfə çox olan iki qara dəlik bir-birinin ətrafında fırlanmağa başladı və nəticədə toqquşdu və kütləsi Günəşinkindən təxminən 265 dəfə böyük olan yeni qara dəlik yaratdı. Toqquşma Yerdən təxminən 10 milyard işıq ili uzaqlıqda baş verib.
23 noyabr 2023-cü il saat 15:00 radələrində ABŞ-ın Vaşinqton və Luiziana ştatlarında yerləşən Lazer İnterferometr Qravitasiya-Dalğa Rəsədxanası (LIGO) stansiyalarında qravitasiya dalğaları eyni vaxtda qeydə alınıb.
Siqnal saniyənin yalnız bir hissəsi davam etdi və “zəng” kimi tanınan qara dəliklərin birləşməsinin sönük mərhələsini tutdu.
“Bunlar kainatda müşahidə edə biləcəyimiz ən güclü hadisələrdir, lakin onlar Yerə çatdıqda ölçə biləcəyimiz ən zəif siqnallara çevrilirlər” deyə Kardiff Universitetinin Qravitasiya Tədqiqatları İnstitutunun direktoru professor Mark Hannam bildirib.
Qeyri-adi QARA DƏLİK KÜTLƏRİ
“The Guardian” yazır ki, təhlillər birləşən qara dəliklərin müvafiq olaraq 103 və 137 günəş kütləsinə malik olduğunu və Yerdən 400 min dəfə daha sürətli fırlandığını göstərib.
Bu dəyərlər nəzəri olaraq qara dəliyin əmələ gəlməsinin gözlənilməyən kütlə diapazonuna uyğundur. “Bu kütlə diapazonunda qara dəliklərin əmələ gəlməməsi lazım olduğuna inanmaq üçün bir çox səbəb var” deyən Hannam təəccübünü ifadə edib.
Fiziklərin fikrincə, bu qeyri-adi böyük qara dəliklər, ehtimal ki, əvvəlki birləşmələrin məhsuludur.
Qara dəliklərin birləşmələri zamanı yaranan spin yeni yaranan qara dəliyə ötürülür. “Biz əvvəllər bunun bəzi əlamətlərini görmüşük, lakin bu, ən ekstremal nümunə ola bilər” deyə Hannam vurğulayıb.
1990-cı illərə qədər elm adamları kainatı yalnız elektromaqnit şüalanma – görünən işıq, infraqırmızı və radio dalğaları vasitəsilə müşahidə edə bilirdilər.
LIGO kimi qravitasiya dalğası rəsədxanaları sayəsində biz indi işığa görünməyən hadisələri aşkar edə bilirik.
Bu günə qədər təxminən 300 qara dəlik birləşməsi aşkar edilmişdir. Əvvəllər müşahidə edilən ən böyük birləşmə, Günəşdən 140 dəfə böyük olan qara dəliklə nəticələndiyi bildirilib. Bu son toqquşma əvvəlki rekordu iki dəfə artıraraq 265 günəş kütləsinə çatdı. Nəticələr bu gün Şotlandiyanın Qlazqo şəhərində GR-Amaldi konfransında təqdim olunacaq.
Professor Hannam demişdir: “Elmdə çox vaxt kainata yeni gözlərlə baxmağa başlayanda gözlənilməz şeylər kəşf edirsən və bütün perspektivin dəyişir”. “Yaxın 10-15 il ərzində tikiləcək yeni detektorlarla biz kainatdakı bütün qara dəlik birləşmələrini görə biləcəyik və bəlkə də heç gözləmədiyimiz sürprizlərlə qarşılaşacağıq.”
Mənbə: HaberGlobal