Genlər təkamülün yalnız qismən mənzərəsini təqdim edir, bəşər tarixini başa düşmək üçün mədəni amilləri nəzərə almaq vacibdir.
Ana dilinə ənənəvi olaraq “ana dili” deyilir, bəs doğrudanmı insanın ilk dili həmişə anadan ötürülür? Biologiya elmləri üzrə dosent Nikol Kreanzanın postdoktorant Yakov Piçkar və Alexandra Surovets ilə birlikdə apardığı araşdırma mədəni və sosial amillərin, xüsusən də cəmiyyətin strukturunun və uşaqların tərbiyəsi şərtlərinin dil və genetik təkamülə əhəmiyyətli təsir göstərə biləcəyini müəyyən edib. Vanderbilt Universitetinin alimləri mitoxondrial DNT və X xromosomları kimi irsi genlərin dil ötürülməsi ilə necə əlaqəli olduğunu təhlil ediblər. Əgər uşaqlar dili əsasən anaları və onun yaxın ətrafı vasitəsilə öyrənirlərsə, o zaman dilin təkamülü ana genlərinin irsiyyətinə bənzər yollarla gedə bilər. Bu fərziyyə dünya üzrə 130 populyasiyanın genetik, linqvistik və etnoqrafik məlumatlarını qiymətləndirən tədqiqat üçün əsas oldu.
Creanza qeyd edir: “Xüsusilə, Afrikadakı matrilineal populyasiyalar dil və mitoxondrial genetik variasiya arasında gözləniləndən daha güclü əlaqəyə malikdir”. Belə mədəniyyətlərdə uşaqlar çox vaxt anasının ailəsi ilə əhatə olunmuş şəkildə böyüyürlər ki, bu da dil və genetik xüsusiyyətlər arasındakı əlaqəni gücləndirir. Bununla belə, tədqiqatçılar bununla bağlı qlobal modelin olmadığını vurğulayırlar. Cəmiyyətin patrilineal prinsiplə qurulduğu digər bölgələrdə belə aşkar təsadüflər müşahidə olunmur.
Nicole Creanza izah etdi ki, dünyada insanların hərəkəti və onların mədəni təcrübələri həm dillərə, həm də genlərə təsir göstərir. İki populyasiya arasında coğrafi məsafə nə qədər böyükdürsə, onların dil xüsusiyyətləri və genetikası bir o qədər fərqlidir. Bununla belə, eyni cəmiyyət daxilində kişilər və qadınlar fərqli miqrasiya modellərini izləyə bilərlər. Məsələn, patrilineal mədəniyyətlərdə arvadlar ərlərinin ailələrinə köçürlər, matrilineal mədəniyyətlərdə isə əksinədir. Sosial ənənələrdəki bu fərqlər dillər və genlər arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirir. Araşdırmanın nəticələri təsdiq edir ki, mədəni təcrübələr həm genetik, həm də linqvistik irsin formalaşmasında əsas rol oynayır, lakin universal nəticələr çıxarmaq çətindir. Bəzi bölgələrdə dil və irsi genlər arasında əlaqə daha aydın görünür, digərlərində isə praktiki olaraq yoxdur.
Creanza qeyd edir ki, əsər dillərdə səslərin təkamülündə və genlərin yayılmasında coğrafi oxşarlıqları müəyyən etdiyi əvvəlki tədqiqatlarının məntiqi davamıdır. O, ümid edir ki, onun işi genetikləri mədəni və etnoqrafik aspektləri daha dərindən öyrənməyə ruhlandıracaq.
Beləliklə, yeni tədqiqat biologiya, mədəniyyət və dilin insanın təkamülü prosesində nə qədər sıx əlaqəli olduğunu vurğulayır. Nəticələr dünyanın müxtəlif xalqlarının nadir linqvistik və genetik irsinin formalaşmasına sosial və mədəni amillərin təsirinin gələcək tədqiqatları üçün perspektivlər açır.
Bu arada elm adamları süni intellektdən istifadə edərək itlərin sahibləri ilə necə danışa biləcəyini də tapıblar.
Mənbə: mail.ru