Oktyabrın 7-dən bəri davam edən Qəzza hücumları İsraildə dünyəvi seqmentlə Ultra Ortodoks (Haredi) yəhudiləri arasında böhranı daha da böyüdüb. Məsələnin həllini tapa bilməyən baş nazir Benyamin Netanyahunun koalisiyası dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir.
İsrailin Qəzzaya hücumları və Livanda Hizbullahla toqquşmalar davam etdikcə, hökumətdən və cəmiyyətdən Haredi kimi tanınan ultra-ortodoks yəhudilərə orduda xidmət etməyə çağırışlar artır.
Ultra-pravoslavların hərbi xidmətdən azad edilməsi ölkədə onilliklər ərzində ən böyük müzakirələrdən biri olub.
İndiki vaxtda bu mübahisə həm siyasi, həm də sosial çatışmazlıqlar arasındakı fərqi daha aydın göstərdi.
Sekulyaristlərlə ultra-pravoslav Haredi yəhudiləri arasında uzun müddətdir davam edən münaqişə hətta baş nazir Benyamin Netanyahu hökumətini devirə bilər.
Yaxşı, bu nə müzakirədir?
Əksəriyyəti dini səbəblərə görə hərbi xidmətdən imtina edən Haredimlər 9 milyonluq ölkədə əhalinin təxminən 13 faizini təşkil edir.
Ölkədəki Haredi yəhudilərinin əksəriyyəti Qərbi Qüdsdəki Meaşerim məhəlləsində və paytaxt Təl-Əvivin yaxınlığındakı Bney Brak şəhərində yaşayır.
İsraildə 2022-ci il noyabrın 1-də keçirilən seçkilərdə qalib gələn Likud lideri Netanyahunun koalisiya ittifaqına ultra-pravoslav Şas və Birləşmiş Tövrat Yəhudilik partiyaları ilə yanaşı, ifrat sağçı partiyalar da daxildir.
Bir çox mövzuda dünyəvi yəhudilərlə fikir ayrılığı olan və cəmiyyətin qalan hissəsi ilə inteqrasiyadan imtina edən Haredi yəhudilərinin əksəriyyəti dinlərinin tələb etdiyi kimi yaşaya bilmədiklərini əsas gətirərək orduda xidmət etməkdən imtina edirlər.
İsraildə kişilər və qadınlar üçün 3 il məcburi hərbi xidmət var. Ultra-pravoslav yəhudi olan Haredimlər 26 yaşına qədər Tövrat kurslarında (Yeşiva) təhsil alsalar, hərbi xidmətdən azad edilirlər.
İsraildəki koalisiya ortağı Haredi partiyaları “Tövrat təhsilinin əsas hüquqdur” qanunu qəbul edərək təmsil etdikləri seqmentin hərbi xidmətdən azad edilməsinə qanuni zəmanət verməyi planlaşdırırdılar.
Dünyəvi seqmentdən təzyiq var
Ultra-pravoslavlar üçün istisnalar onilliklər boyu problem olub, çünki icma yüksək doğum nisbətinə malikdir və hazırda əhalinin təxminən 13 faizini təşkil edir.
6-dan çox uşaq doğurma dərəcəsi ilə icmanın 40 il ərzində əhalinin üçdə birini təşkil edəcəyi gözlənilir.
Ömrlərini dini təhsilə həsr edən bu Haredimlər digər İsrail vətəndaşlarının ianələri və dövlət yardımları hesabına dolanırlar.
Bu vəziyyətin ultra-pravoslav və qeyri-ultra-pravoslav arasında böyük bərabərsizlik yaratdığı düşünülür.
Hazırda 69 min Haredi kişisinin hərbi xidmətdən azad olduğu iddia edilir.
Haredi Cəmiyyəti və Liderləri
Haredi yəhudiləri ümumiyyətlə dini təhsillərinə və ictimai həyatına diqqət yetirməyi üstün tuturlar. Onların fikrincə, hərbi xidməti yerinə yetirmək onların dini vəzifələrini yerinə yetirməsinə mane ola və ya çətinliyə sala bilər.
Bu səbəbdən, Haredi liderləri tez-tez icmalarının hərbi xidmətdən azad edilməsini müdafiə edirlər.
Onlar dövlətdən Haredi icmasının həssaslığına hörmətlə yanaşmağı və bu məsələ ilə bağlı müstəsna qaydalar qəbul etməyi tələb edirlər. Son zamanlar tez-tez etiraz aksiyası keçirən gənc Haredimlər “Öləcəyik, amma əsgərliyə getməyəcəyik” deyir.
İsrailin dünyəvi seqmenti və bir çox siyasi liderlər ölkənin hər bir vətəndaşının hərbi xidmət keçməli olduğunu müdafiə edirlər.
Onlar hərbi xidmətin vətəndaşlıq borcu olduğunu düşünür və Haredi yəhudilərinin cəmiyyətə inteqrasiyasını və bərabərliyini təmin etmək üçün hərbi xidmətdən azadolmaların məhdudlaşdırılması lazım olduğunu bildirirlər.
Bir çox insanlar Haredi icmasının hərbi xidmətdən kənarlaşdırılmasının iqtisadi və sosial ədalətsizliklərə səbəb olduğunu iddia edir.
Hazırda vəziyyət necədir?
İyunun 25-də İsrail Ali Məhkəməsi yekdilliklə ultra-pravoslav yəhudi (Haredi) kişilərin məcburi hərbi xidmətdən azad edilməsi üçün heç bir hüquqi əsas olmadığına və hərbi xidmətə uyğun olanların işə götürülməsinə qərar verib.
Qərarda deyilirdi ki, hərbi xidmətə çağırılmayanlar dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən sosial yardım və təhsil yardımlarından yararlana bilməyəcəklər.
Qərarın məcburi hərbi xidmət üçün uyğun olduğu təxmin edilən 69 min Haredi kişisinə toplu və ya mərhələli şəkildə çatdırılacağı hələ müəyyən edilməyib.
Haredi kişilərinin hərbi xidmət keçməli olması qərarının siyasi və sosial nəticələri olacağı gözlənilir.
Bu tarixən əhəmiyyətli qərar İsraildə yeni vətəndaş iğtişaşlarına səbəb ola bilər və mədəni münaqişəyə səbəb ola bilər.
Hərbi xidmətdən imtina edənlər bundan sonra dövlət dəstəyi almayacaqlar. Ultra-pravoslav yəhudiləri hərbi xidmətdən azad edən qanuni azadlığın müddəti 2024-cü ilin martında başa çatıb.
Siyasi səhnədə nələr baş verir?
Baş nazir Benyamin Netanyahunun koalisiya hökumətinə ultra-pravoslav partiyaları da daxildir.
Netanyahunu dəstəkləyən partiyalar və millət vəkilləri İsrail Konstitusiya Məhkəməsinin qərarından sonra onları müdafiə edə bilməyən hökumətdən dəstəklərini geri ala biləcəklərini bildirirlər.
Çünki Netanyahunun partiyasından olan bəzi millət vəkillərinin azadlığın uzadılmasını nəzərdə tutan qanun layihəsi İsrail parlamenti Knessetində səsə qoyularkən onu dəstəkləmədiyi məlumdur. Bu vəziyyət Haredimlər arasında qəzəbi artırır.
Məlum olduğu kimi, Milli Mitinq Partiyasının lideri Benni Qantz keçən ay hökumətdən istefa verəndən bəri Netanyahunun hakim koalisiyası 120 yerlik Knessetdən yalnız 64-ü ilə ayaqdadır.
Hökumətin gələcəyi Netanyahunun koalisiyasını təşkil edən kiçik partiyaları xoşbəxt tutmasından asılıdır. Ancaq son hadisələrdən sonra Haredi yəhudilərinin çox sevindiyini söyləmək olmaz. Partiya nümayəndələri də tez-tez koalisiyadan dəstəyi geri çəkməklə hədələyirlər.
Artıq HƏMAS ilə davam edən məhbus mübadiləsi danışıqları və yeni işğalçı yəhudi qəsəbəsinin açılması ilə bağlı davam edən müzakirələr koalisiyanın kövrəkliyini artırıb. Hətta Likud partiyasının deputatlarının Knessetdə Netanyahunun qərarına qarşı çıxması gərginliyin və etimadsızlığın artmasının ən böyük göstəricilərindəndir.
Mənbə: TrtHaber