Son illərdə alimlər bağırsağın beyin fəaliyyətindəki roluna getdikcə daha çox diqqət yetirirlər.
Alzheimer xəstəliyi və demansın digər formaları dünyada ölümlərin əsas səbəbləri sırasındadır. Xəstəliyin ilk əlamətləri adətən yaddaş problemləri kimi özünü göstərir, sonra isə daha ciddi koqnitiv pozulmalar başlayır, insanın normal sosial və gündəlik həyat tərzi keçirməsinə mane olur. ABŞ-da bu yaxınlarda aparılan böyük bir araşdırma, 40 ildən çox müddətdə 133.000 tibb işçisi arasında pəhriz və demans riski arasındakı əlaqəni təhlil etdi. Tədqiqatın əvvəlində onların heç birində demans əlamətləri yox idi, lakin tədqiqatın sonuna qədər 11 min insan hələ də bu xəstəliyi inkişaf etdirmişdi. Nəticələr göstərib ki, bekon, kolbasa və salam kimi işlənmiş qırmızı ətin müntəzəm istehlakı demans riskini 16% artırır və beynin qocalma prosesini sürətləndirir. Həftədə təxminən iki porsiya işlənmiş ət yeyən insanların demans riski ayda üç porsiyadan az yeyənlərə nisbətən 14% daha yüksək idi. Bununla belə, yaxşı xəbər odur ki, ətin qoz-fındıq, tofu və lobyada olanlar kimi bitki mənşəli zülallarla əvəz edilməsi demans inkişaf riskini 19% azaldır və həmçinin yaşa bağlı idrak qabiliyyətinin azalmasına səbəb olur.
Bundan əlavə, qırmızı ət istehlakının azaldılması xərçəng və ürək-damar xəstəliklərindən ölüm ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. Alimlər hesablayıblar ki, əgər bütün tədqiqat iştirakçıları gündə 42 qramdan az qırmızı ət yeyərsə (standart porsiyanın yarısından az), bu xəstəliklərdən hər on ölümdən birinin qarşısını almaq olar. Bunun səbəbi qırmızı ətin çoxlu miqdarda doymuş yağ və xolesterinin olmasıdır ki, bu da qan damarlarında yağlı yataqların yığılmasına kömək edir ki, bu da öz növbəsində infarkt və insult riskini artırır. İşlənmiş ətlərin yüksək duz tərkibi qan təzyiqini artıra bilər və oturaq həyat tərzi ilə birlikdə artıq kalori qəbulu qarın nahiyəsində yağ yığılmasına səbəb olur. Bu, təkcə maddələr mübadiləsini pozmur, həm də qan damarlarında, şəkərli diabetdə və hipertoniyada iltihabın inkişafına kömək edir – bütün amillər Alzheimer xəstəliyinin inkişaf riskini də artırır. Eyni zamanda, qoz-fındıq, balıq, zeytun yağı və avokadoda olan sağlam yağlar, əksinə, beyni yaşa bağlı dəyişikliklərdən qorumağa kömək edir və idrak qabiliyyətinin pozulması ehtimalını azaldır. Tədqiqatlar göstərir ki, yaxşı bağırsaq florası demans riskini azaltmağa kömək edir. Buna liflə zəngin qidalar, həmçinin kefir, duzlu kələm və qatıq kimi fermentləşdirilmiş qidalarda olan probiyotiklər kömək edir. Bununla belə, qazlı içkilər, səhər yeməyi taxılları və yeməyə hazır yeməklər kimi ultra işlənmiş qidalar, əksinə, bağırsaq sağlamlığını poza bilər və nəticədə idrak funksiyasına mənfi təsir göstərə bilər. 2023-cü ildə elmi məqalələrin təhlili göstərdi ki, müntəzəm olaraq bu qidalardan çoxlu miqdarda istifadə edən insanlarda demans inkişaf riski 44% daha yüksəkdir.
Ancaq bu, bütün işlənmiş qidaları tamamilə aradan qaldırmağınız lazım olduğunu ifadə etmir. Bir çoxumuz hər gün işlənmiş qidalar – çörək, konservləşdirilmiş tərəvəz və ya süd məhsulları – istehlak edirik və onlar olduqca sağlam ola bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, bu cür qidaların orta dərəcədə istehlakı demans riskinin artması ilə əlaqəli deyil. Hər şeydə olduğu kimi, əsas məsələ tarazlığı qorumaqdır. Zülal qəbulunda dramatik artım tələb edən moda pəhrizləri də diqqətli yanaşma tələb edir. Həddindən artıq miqdarda protein böyrəklərə stress yarada bilər, bu da zamanla böyrək funksiyasının pozulmasına səbəb olur. Bu ciddi problemdir, çünki böyrəklər toksinlərin süzülməsindən və artıq mayenin çıxarılmasından tutmuş qan təzyiqinin tənzimlənməsinə qədər bir çox həyati funksiyaları yerinə yetirir. Onların düzgün işləməməsi sağlamlıq üçün ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.
Bir çox insan ətdən imtina etməklə yanaşı, ilin əvvəlində arıqlamağı qarşısına məqsəd qoyub. Ən populyar pəhrizlərdən biri yüksək səviyyədə yağ və protein qəbulunu ehtiva edən keto pəhrizi olaraq qalır. Bununla belə, araşdırmalar göstərir ki, uzunmüddətli perspektivdə arıqlamağın digər üsullarından daha davamlı nəticələrə səbəb olmur və gündəlik həyatda belə bir pəhriz saxlamaq olduqca çətindir. Qidalanmaya optimal yanaşma bol bitki qidaları, sağlam yağlar və lif ehtiva edən balanslaşdırılmış pəhrizdir. Bunu müntəzəm fiziki fəaliyyətlə birləşdirsəniz, təkcə ürək-damar xəstəlikləri deyil, həm də demans riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilərsiniz. Beləliklə, sağlam qidalanma təkcə moda meyli deyil, aktiv uzunömürlülüyü uzatmaq və uzun illər zehni aydınlığı qorumaq üçün real fürsətdir.
Mənbə: mail.ru