Son illərdə təhsil sistemində aparılan islahatların əsas istiqamətlərindən biri müəllim əməyinin təşkil formalarının dəyişdirilməsi, daha müasir və səmərəli modelə keçididir. Ən çox müzakirə olunan yeniliklərdən biri isə müəllimlərin uzun illərdir tətbiq edilən “dərs saatı”na əsaslanan əmək modelindən çıxaraq “günlük iş rejimi”nə, yəni tam iş saatı ilə işləməsinə keçid məsələsidir.
Bu dəyişiklik müəllimin yalnız dərs saatına görə yox, bütövlükdə iş gününə görə qiymətləndirilməsi, maaş sisteminin dəyişməsi, işin mahiyyətinin yenidən formalaşması kimi mühüm nəticələr doğurur. Sözgedən model həm üstünlüklərə, həm də çətinliklərə malikdir.
Yeni Modelin Müsbət Cəhətləri
1. Müəllimin əməyinin daha ədalətli qiymətləndirilməsi
Saat hesabı sistemində müəllim yalnız sinifdə keçdiyi dərsə görə əmək haqqı alırdı. Lakin müəllimin real iş yükü təkcə dərslə məhdudlaşmır: hazırlıq, yoxlama, metodik iş, valideynlərlə ünsiyyət, fərdi dərslər və s. Yeni modeldə bu fəaliyyətlərin hamısı “iş vaxtı”nın tərkib hissəsi hesab olunur ki, bu da əməyin daha ədalətli qiymətləndirilməsinə səbəb olur.
2. Yüksək məvacib və stabil gəlir
Tam iş rejiminə keçən müəllimlərin maaşının artacağı gözlənilir. Çünki yeni modeldə sabit əmək haqqı sistemi tətbiq olunur, dərs saatlarının artıb-azalması maaşa ciddi təsir etmir. Bu isə peşəyə marağı artırır, xüsusilə gənc müəllimlərin cəlb olunması baxımından müsbət addımdır.
3. Müəllim üçün daha “peşəkar mühit” yaradılması
Müəllimin məktəbdə bütün gün olması:
dərs planlaşdırmasını,
kollektivdə metodik iş aparmağı,
təcrübə paylaşımını,
şagirdlərlə fərdi və əlavə məşğuliyyəti
asanlaşdırır. Bu isə tədrisin keyfiyyətini yüksəldə bilər.
4. Təhsil müəssisəsində müəllim resurslarının daha effektiv idarə olunması
Məktəb rəhbərliyi müəllimlərin iş vaxtını daha səmərəli planlaşdıra bilər. Məsələn, dərsdənkənar məşğələlər, kiçik qruplar üçün hazırlıq, zəif şagirdlərlə fərdi iş, olimpiada hazırlığı yeni rejimdə məktəb daxilində optimal şəkildə bölüşdürülə bilər.
5. “Hazırlıq” dərslərinin azalmasına səbəb ola bilər
Tam iş rejiminə keçən müəllimlərdə əlavə qazanc üçün repetitorluğa ehtiyac nisbi olaraq azalır. Bu isə məktəb təhsilinin keyfiyyətini artırmağa yönəldilmiş məqsədlərdən biridir.
Yeni Modelin çətinlikləri:
1. Müəllimlərin şəxsi vaxtının məhdudlaşması
Saat hesablı sistemdə müəllim dərslərini bitirdikdən sonra boş vaxtını sərbəst planlaşdıra bilirdi. Günlük rejimdə isə müəllim günün böyük hissəsini məktəbdə keçirməli olacaq. Bu ailəli və uşaqlı müəllimlər, paralel iş yeri olanlar, uzun məsafədən gələn müəllimlər üçün əlavə çətinlik yarada bilər.
2. Bütün məktəblərin infrastruktur baxımından hazır olmaması
Gündəlik iş rejimi tələb edir ki:
müəllim otaqları geniş və rahat olsun,
internet və kompüter təminatı gücləndirilsin,
müəllimlər üçün iş guşələri yaradılsın.
Bir çox məktəbdə bu şərait hələlik tam uyğun deyil. Bu çatışmazlıqlar aradan qaldırılmadan tam iş rejiminə keçid narazılıqlar yarada bilər.
3. İş yükünün artması riski
Müəllimin məktəbdə bütün gün olması bəzən əlavə funksiyaların yüklənməsi ilə nəticələnə bilər: artıq hesabatların verilməsi, formal toplantıların çoxalması, lazımsız inzibati tapşırıqlar.
Bu isə müəllim peşəsinin mahiyyətini zəiflədə bilər.
4. Digər gəlir mənbələrinin itirilməsi
Bəzi müəllimlər saat hesablı sistemdə paralel olaraq: hazırlıq dərsləri, repetitorluq, əlavə layihələrdə iş kimi gəlir mənbələrinə malik idilər. Tam iş rejimi onlara bu fəaliyyətləri məhdudlaşdıra bilər. Bu da ümumi gəlirin azalmasına səbəb ola bilər.
5. Psixoloji adaptasiya çətinliyi
Uzun illər saatlıq rejimdə işləyən müəllimlərin birdən-birə “ofis rejimi”nə keçməsi psixoloji narahatlıq yarada bilər. Təhsil sahəsində hər islahatın uğuru üçün adaptasiya dövrü çox vacibdir.
Müəllimlərin saat rejimindən günlük iş rejiminə keçməsi Azərbaycan təhsilində mühüm və strateji islahat addımıdır. Bu islahat: müəllimin əməyinin dəyərini artırmaq, tədrisin keyfiyyətini yüksəltmək, müəllim peşəsinə nüfuz vermək məqsədi daşıyır.
Bununla belə, real tətbiqdə ciddi hazırlıq, infrastrukturun yenilənməsi, məktəb rəhbərliyinin və müəllimlərin adaptasiyası tələb olunur.
Düzgün planlaşdırıldığı halda bu model təhsilin keyfiyyətində müsbət dönüş yarada bilər. Lakin hazırlıqsız, sürətli tətbiq olunsa, həm müəllimlərin məmnuniyyətsizliyini, həm də qarşıdurmaları artıra bilər.