Özbəkistanda “ağız açan” adlanan, təndirlərdə yağ və südlə bişirilən patır çörəyi Ramazan ayında iftar süfrələrinin vazkeçilməzləri arasındadır.
Özbəkistanda gündəlik həyatda xüsusi yeri olan patır çörəyinin istifadə edilən materialdan, hazırlanma üsulundan və bölgədən asılı olaraq 50-dən çox çeşidi olduğu halda, ölkə əhalisi xüsusi günlərdə, toylarda və Ramazan ayında ümumiyyətlə yağ və ya quyruq yağı və süd əlavə edilərək hazırlanan patır çörəyinə üstünlük verir.
Patır çörəyi hazırlanma üsuluna görə “navvay”, “kazan”, “katlama”, “qıcdalı”, “şırmay”, “abı”, “laçıra”, “külçe” adlanır; Tərkibinə görə soğan, ət, quyruq, qoz, yağ, süd, küncüt; Hazırlandığı bölgədən asılı olaraq Səmərqənd, Buxara, Kokand, Zamin və Xorazm çörəyi kimi çeşidləri var.
Ölkədə xüsusilə çörəklərin satıldığı “çörək bazarları” olduğu halda, bu bazarlarda odun və kömürlə təndirlərdə bişirilən patır çörəkləri böyük diqqət çəkir.
Özbəklərdə “nan” adlanan çörəyi evdə qadınlar, kişilər isə iri təndirlərin qoyulduğu çörək sobalarında bişirirlər. Xalqın “nəvvay” adlandırdığı çörək ustaları səhər saatlarından çörək bişirməyə hazırlığa başlasalar da, günün ilk çörəyi gün doğmadan hazır olur. Özbəklər səhər yeməyi də daxil olmaqla bütün yeməklərdə təndirdən təzə təzə hazırlanmış isti çörəyə üstünlük verirlər.
Ölkə üzrə bütün marketlərdə çörək növlərinin ayrı-ayrılıqda satıldığı yerlər olsa da, insanlar hər bir ustanın bişirdiyi çörəyi üzərindəki naxışlardan tanıya bilirlər. Ramazan ayında özbəklər adətən kərə yağı və ya quyruq yağı və süd əlavə edilərək hazırlanan patır çörəyinə üstünlük verirlər.
“Satdığım bütün çörək növlərinin öz müştəriləri var”
Daşkənd bazarında çörək satan Əziz Əkbərov açıqlamasında uzun illərdir bazarda çörək satdığını və çörəklərin müxtəlif ustalar tərəfindən müxtəlif üsullarla hazırlandığını bildirib.
Piştaxtasında 50-dən çox çörək çeşidinin olduğunu deyən Əkbərov “İnsanlar imkanlarına və zövqünə görə çoxlu müxtəlif çörəklərə üstünlük verirlər və satdığım bütün çörək növlərinin öz müştəriləri var” deyib.
Əkbərov Ramazan ayında insanların ümumiyyətlə patır çörəyinə üstünlük verdiyini bildirərək, dadına görə vətəndaşların diqqətini çəkdiyini qeyd edib. Nikahdan əvvəl tərəflərin qətiyyətini göstərmək üçün “nan sındırma” adlı xüsusi mərasim keçirilir. Müvafiq olaraq, bəy tərəfin gətirdiyi çörəyi parçalayıb süfrəyə qoymaq, gəlin tərəfinin toya razı olması deməkdir.
Gündəlik həyatında və xoş günlərində dükandan cüt çörək alıb süfrəyə cüt çörək qoymağın qayğısına qalan özbəklər süfrənin üstündəki çörəyin bərabər olmadıqda bir tikə çörəyi ikiyə bölərək, süfrədəki çörəyin sayının cüt olmasını təmin edirlər. Mərhumun başsağlığı və ya anım mərasimləri zamanı süfrədə tək sayda çörək qalır.
Özbək kəndlərində evlərin bağlarında təndirlər var. Kənddə hər evin hazırladığı çörəyin üzərindəki naxışlar da fərqlidir. Bu gün də kəndlərdə təzə çörək bişirən qonşular bir-birinə təzə çörək vermək ənənəsini davam etdirirlər.
Babur şahın Səmərqənd çörəyinə olan sevgisi
Ölkədə yalnız Səmərqənddə hazırlanan çörək növü də olsa da, bu çörəyin dadı ölkə hüdudlarından kənara çıxıb. Resepti və hazırlanması atadan oğula keçən Səmərqənd çörəyi ailənin kişiləri tərəfindən hazırlanır.
Çox dadlı və davamlı olan bu çörəklər xarab olmadan bir aydan çox saxlanıla bilər. Özbəklər deyirlər ki, başqa bölgələrdə hazırlanan Səmərqənd çörəyi Səmərqənddəki qədər dadlı və davamlı deyil.
Rəvayətə görə, bəyliklər arasında gedən müharibə səbəbindən doğulduğu diyarı tərk edərək Hindistan torpaqlarını fəth edən Babur şah Səmərqənd çörəyi üçün çox darıxır və buna görə də Səmərqənddən çörək ustaları gətirməyi əmr edir.
Səmərqədin ən məşhur çörək ustalarının Hindistana gətirdiyi Səmərqənd çörəyi Babur şahı qane etmədi və ustadan çörəyin hazırlanmasında xəmirə nə qatmadığını soruşdu.
Səmərqəndli usta cavab verir: “Sultanım, sənin əmrinlə bu çörəyə əlavə edilən bütün inqrediyentləri Səmərqənddən gətirdik. Lakin Səmərqəndə hava və su gətirə bilmədik”. Satdıqları çörək növləri arasında qatlı çörəklər, yağlı, piyli, qozlu və küncütlü çörəklərə böyük tələbat olduğunu deyən Əkbərov bildirib ki, hər çörəyin istifadə olunan inqrediyentlərdən asılı olaraq özünəməxsus dadı və forması var.
Bəzi vətəndaşların xaricə getdikləri zaman özləri ilə xüsusilə patır çörəyini apardıqlarını bildirən Əkbərov, patır çörəyinin həm dadına, həm də günlərlə saxlanmasına dözümlülüyünə görə vətəndaşlar tərəfindən daha çox seçildiyini bildirib.
Ramazan ayında gündə mindən çox çörək satdığını deyən Əkbərov əlavə edib ki, bəzi müştəriləri üstünlük verdiyi çörəyin növünü əvvəlcədən sifariş edir, hətta əvvəlcədən ödəniş edirlər.
Özbəklər həmişə çörəyə hörmət edirlər
Özbəklər gündəlik həyatlarında xüsusi yeri olan çörəyə hər zaman böyük hörmətlə yanaşır, övladlarına da kiçik yaşlarından başlayaraq çörəyə hörmətlə yanaşmağı öyrədirlər.
Özbəklər gündəlik istehlakdan əlavə, xüsusi günlər, qonaqlar və əsgərliyə gedəcəklər üçün xüsusi çörəklər hazırlayırlar, qonaqlarını çörəklə qarşılayır, çörəklə yola salırlar.
Özbəklər uzun müddət evdən çıxanlara “yoldaş olmaq” diləyi ilə çörək verərkən, bir tikə çörəyi dişləyib qohum-əqrəbası qayıdana qədər evlərində saxlayırlar, qoyub getdikləri ruziyə qayıdacaqlarına inanırlar.
Özbəklər otaqda tək yatan övladının yastığının altına çörək qoyurlar, beləliklə uşağın tək qalmayacağına, başına pisliklər gəlməyəcəyinə inanırlar.
Mənbə: TrtHaber