Biz yaşlandıqca, vaxt bir o qədər tez uçur: sən bilmədən, daha bir il keçdi. Alimlər zamanın nə üçün yetkinlik dövründə bu xüsusiyyəti əldə etməsi və bunun ümumi həyat hissi ilə bağlılığı haqqında araşdırmalar aparıblar.
Bütün yaş və millətlərdən olan insanlar yaşlandıqca zamanın daha tez keçdiyini görürlər. Bu fakt bizim həyatdan məmnunluğumuza, ekzistensial narahatlığımıza və uzunmüddətli hədəflər arzumuza təsir edə bilər. Lakin bu psixoloji prosesin mexanizmi yaxşı başa düşülməyib.
Kanzas Universitetinin (ABŞ) alimləri insanların həyatlarının keçmiş dövrlərini niyə uçub-keçmiş kimi qəbul etdiklərinə dair yeni izahat verən dörd araşdırma aparıblar. Onlar araşdırmalarının nəticələrini Şəxsiyyət və Sosial Psixologiya Bülleteni jurnalında dərc ediblər.
Ənənəvi olaraq, zamanın uçması faktını izah etmək üçün iki nəzəriyyə istifadə olunur:
- rutin sıxılma nəzəriyyəsi – həyat təkrarlanan tapşırıqlarla dolu olduqda və nadir hadisələr az olduqda, insanlar daha az unikal xatirələr əmələ gətirir, vaxtın boş yerə keçdiyini və sıxıldığını hiss edirlər;
- öz müqəddəratını təyinetmə nəzəriyyəsi – insanlar fərd kimi yetişmədiklərini hiss etdikdə zamanın qısaldığına inanırlar.
Alimlər sübut tapmağa çalışıblar ki, zamanın keçiciliyi hissi bu dövrdən məmnunluq, eləcə də nostalji ilə əlaqələndirilə bilər. Dörd araşdırmada 2500 nəfər iştirak edib. Anketlər və xatirələr əsasında elm adamları dövrün nə qədər rutin və ya müxtəlif olduğunu, iştirakçıların şəxsi inkişafı hiss edib etmədiyini, nə qədər yaddaqalan hadisələrin baş verdiyini və vaxtın nə qədər nostalji olduğunu qiymətləndiriblər.
Nəticədə, adi tapşırıqların sıxılması ilə bağlı ənənəvi nəzəriyyənin, eləcə də böyümə məhrumiyyəti fərziyyəsinin işləməyəcəyi ortaya çıxıb. Daha az hadisələr zamanın daha yavaş qavranılması ilə əlaqəli deyilib və iştirakçılar, zamanın özlərini böyüdüklərini hiss etdikləri dövrlərdə fərq edilmədən uçduğunu bildiriblər.
Alimlər zamanın keçiciliyini izah edən iki yeni versiya təklif etdilər:
- immersiya nəzəriyyəsi – insanlar onların inkişafını stimullaşdıran mürəkkəb və mənalı fəaliyyətə dərindən qərq olduqda zamanın uçduğunu hiss edirlər; bu fəaliyyətdən məmnunluq onların zamana qarşı həssaslığını azaldır;
- böyümə sürəti nəzəriyyəsi – böyümə dövrü ilə bağlı xatirələr nostalji hissi oyada bilər və bu dövr emosional baxımdan əhəmiyyətli görünə bilər, lakin eyni zamanda tez keçə bilər, çünki şəxsi inkişafın ən yüksək nöqtəsi hesab olunur.
Şübhələrini təsdiqləmək üçün tədqiqatçılar iki araşdırma aparıblar və müəyyən ediblər ki, məmnunluq və nostalji zamanın daha sürətli qavranılmasını proqnozlaşdırır; onlar həmçinin, böyümənin məmnuniyyət və nostalji səviyyələrini artıraraq bu prosesə yalnız dolayı yolla təsir etdiyini tapıblar.
Gələcəkdə elm adamları böyümə, məmnunluq və nostaljinin zamanın qavranılmasına necə təsir etdiyini anlamaq üçün uzunlamasına tədqiqatlar və təcrübələr aparmağı planlaşdırırlar. Onlar həmçinin yaşın və bu prosesə təsir edən həyat şəraitinin rolunu öyrənməyi planlaşdırırlar.
Elm adamları müəyyən bir dövrün keçdiyi hissini onların həyatında əhəmiyyətli olduğuna işarə kimi qəbul etməyə çağırırlar. Onlar hesab edirlər ki, insanın məqsədi həyatı ləngitmək deyil, onu məna ilə doldurmaq olmalıdır.
Mənbə: mail.ru