Bugun.tv xəbər verir ki, Qırğızıstanda Rusiya Çarlığı və Sovet İttifaqı dövründə “ölkənin müstəqilliyi uğrunda həyatını itirənlər” anılır.
Qəbirləri və abidələri ehtiva edən Ata Beyit Milli Tarix və Abidə Kompleksi Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdən 25 kilometr aralıda, Tyan Şan dağının ətəyində yerləşir.
“Anadolu aa” nın verdiyi məlumata görə, “Ata Beyit xatirə qəbiristanlığı” da adlandırılan kompleksdə qırğız xalqının 1916-cı ildə Rusiya çarlığına qarşı üsyanını simvolizə edən və 1938-ci ildə edam edilmiş “Böyük qaçış” mənasını verən “Ürkün” abidəsi var. Sovet İttifaqının lideri İosif Stalinin hakimiyyəti dövründə ziyalıların məzarları, onların əşyaları və sənədləri, dünya şöhrətli qırğız yazıçısı Cengiz Aytmatovun məzarı olan muzey var.
2017-ci ildən etibarən hər il 7-8 noyabr tarixlərində “Tarixi və Əcdadları Anma Günü” münasibəti ilə Ata Beyit Milli Tarix və Abidə Kompleksində tədbirlər keçirilir. Burada dövlət rəsmiləri və ictimaiyyət abidələr önünə gül-çiçək dəstələri qoyur, dualar oxuyur, “Ölkənin müstəqilliyi uğrunda şəhid olanların” qəhrəmanlığından danışırlar.
Qırğız ziyalılarının edam edildiyi yer kimi diqqət çəkir.
1924-cü ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı (SSRİ) qurulduqdan sonra hakimiyyətə gələn Stalin həyata keçirdiyi totalitar rejimə görə bütün millətlərdən çoxlu insanı edam etmək və ya sürgün etmək qərarına gəlib.
Bəzi mənbələr onun 1937-1938-ci illərdə, xüsusən də Qırğızıstan torpaqlarında, guya “12-82 yaş arası bir çox adamın fikirlərini və dövlət sirrini ifşa etdiyinə” görə həbs edildiyini təsdiqləyir.
1938-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında Sovet İttifaqının Qırğızıstan Respublikasının Daxili İşlər Naziri İvan Lotsmanın başçılıq etdiyi hadisələrdə o dövrün hökumət üzvləri və ziyalıları həbs edilərək gecə yarısı güllələndilər.
Edam edilənlər arasında “Selvi Boylum Əl Yazımalı” əsərinin müəllifi Cengiz Aytmatovun atası, o vaxtkı sənaye və ticarət naziri Toleykul Aytmatovun da olduğu sənədləşdirilib.
Qırğız latın əlifbasının memarı Kasım Tınıstanov, ilk qırğız əlifbasını hazırlayan İşenali Arabayev, Qırğız dövlətinin təməl daşını qoyan dövlət xadimlərindən Yusup Abdrahmanov, Bayalı İsakeyev, İmanalı Aydarbekov və bir çox vətənpərvərlərin adları arasında idi. dövrün rejimindən öz payına sahib olanlar.
Edam edilən ziyalıların meyitləri 53 ildən sonra aşkarlanıb
53 il sonra məlum oldu ki, Stalinin qorxu və zülm dövründə indiki Ata Beyit Xatirə Qəbiristanlığının yerləşdiyi ərazidə 137 ziyalı güllələnərək kütləvi məzarlıqda basdırılıb.
Sovet İttifaqının kəşfiyyat və məxfi xidməti olan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin (DTK) əməkdaşı Bolot Abdrahmanov bu kütləvi məzarlığı açan ilk şəxs kimi qeydə alınıb.
Ziyalıların kütləvi məzarlığa basdırılmasının təsadüfən şahidi olan gözətçi Abıkan Kıdırəliyevin qızı Bübüyrə Kıdırəliyeva atasının vəsiyyətini kəşfiyyatçı Abdrahmanovla bölüşüb. Araşdırmalar nəticəsində Əbdrəhmanovun rəhbərliyi ilə aparılan qazıntı nəticəsində tapılan qalıqların itkin düşmüş ziyalılara məxsus olduğu təsdiqlənib.
Cəsədlər müstəqillik elan edilən ərəfədə dəfn edilib
1991-ci il avqustun 30-da Qırğızıstanın müstəqilliyinin elan edilməsi ərəfəsində kütləvi məzarlıqdan çıxarılan 137 cəsədin rəsmi dəfn mərasimi keçirilib.
Minlərlə insanın və siyasi xadimin iştirakı ilə ziyalıların dəfn olunduğu əraziyə yazıçı Çingiz Aytmatovun təklifi ilə “Ata Beyit” adı verilib.
Ölümündən sonra Cengiz Aytmatov vəsiyyətinə əsasən, 2008-ci ildə atası Toleykul Aytmatovun məzarının yerləşdiyi Ata Beyitdə dəfn edilib.
53 illik sirri açan kəşfiyyatçı ölkənin taleyini dəyişdi
Təqaüddə olan kəşfiyyatçı Abdrahmanov AA müxbirinə verdiyi açıqlamada bir çox xalqlardan 137 ziyalının güllələndiyi ərazidə kütləvi məzarlığı açan ilk şəxs olduğunu bildirib.
Ölkənin taleyini dəyişən hadisəni açıqlayan Əbdrəhmanov qeyd edib ki, “Bübüyrə Kıdırəliyeva” 1990-cı ildə atasının vəsiyyətini onunla bölüşüb.
Abdrahmanov Kıdırəliyevaya istinadla bildirib ki, Sovet İttifaqı Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin istirahət mərkəzi kimi istifadə edilən ərazidə “kütləvi məzarlıq” var.
“53 ildən sonra Kadırəliyevanın yenidən ayaq basdığı yerə birlikdə getdik”. Abdrahmanov “Dekabr ayı idi, hava çox soyuq, qarlı idi. Mən Kadırəliyevadan soruşdum ki, havalar isinəndə yenə də kütləvi məzarlığın olduğu yeri mənə göstərə bilərsinizmi?” Soruşdum.“Bəli” cavabını aldıqdan sonra getdik”. dedi.
Abdrahmanov bildirib ki, 1991-ci ilin aprel ayında havalar isinən kimi Kadırəliyeva ilə birlikdə yenidən həmin əraziyə gedib və uşaq vaxtı oynadığı ərazidəki kütləvi məzarlığın yerini göstərib.
Qazıntılara universitetin arxeoloqu ilə başladıqlarını bildirən Əbdrəhmanov belə davam edib:
“Arxeoloqla qazıntı aparan zaman ilk olaraq kəllə ilə rastlaşdıq. Kəllənin üzərində güllə izi var idi. Qadının dediklərindən əmin olduqdan sonra hadisəni rəhbərl.iyimə bildirdim, amma kimin qalıqlarının altında qaldığını bilmədim.