FOMO (Fear of Missing Out) rəqəmsal dünyada insanları ekran qarşısında kilidlədiyi halda, JOMO (Joy of Missing Out) şüurlu media istehlakını təşviq edir. Prof. Dr. Mehmetbulk qeyd edir ki, FOMO stress yaradır, JOMO isə zehni rahatlama təmin edir.
Səhər oyanıb çaxnaşma içində üzünü belə yumadan telefonu əlinə aldın. Xəbərləri, tendensiyaları, sosial media lentlərini tez bir zamanda nəzərdən keçirirsiniz. Gecədə vacib bir şeyi qaçırdınız? Yeni viral videonuz var? Hamı məşhur serialın son seriyasından danışarkən siz hələ də baxmamısınız? Bir az əsəbisən…
Və ya əksinə; Yuxudan oyandın, telefonuna baxmadan qəhvəni götürdün və pəncərənin qarşısında sakit bir səhərin dadını çıxardın. Günün necə keçəcəyi ilə bağlı heç bir narahatlığınız yoxdur. Rəqəmsal dünyadan qopmaq sizi narahat etmir, əksinə rahatlıq verir.
Müasir dövrdə bu iki zidd vəziyyəti iki anlayışla izah edirik:
FOMO (Fear of Missing Out) və JOMO (Joy of Missing Out): FOMO fərdlərin sosial mediada və ya rəqəmsal dünyada baş verənləri qaçırmaqdan duyduqları narahatlığı ifadə edərkən, JOMO, əksinə, qaçırmaqla gələn sülhü təmsil edir.
Gündəlik həyatımızın vazkeçilməz hissəsinə çevrilən rəqəmsal dünya, sosial media və onlayn platformaların təsiri ilə bu iki anlayışı daha qabarıq hala gətirdi. Beləliklə, rəqəmsal dünya əldən vermə qorxusu ilə bizə necə təsir edir? İtirməkdən həzz almaq mümkündürmü? Ankara Hacı Bayram Vəli Universiteti Ünsiyyət Fakültəsindən Prof. Dr. Mehmetbulla bu iki anlayışın media istehlakına təsirindən danışdıq.
FOMO: Bu, bizim media istehlakımızı necə formalaşdırır?
Ənənəvi media və rəqəmsal media arasındakı FOMO fərqi:
FOMO yaratmaq baxımından ənənəvi media ilə rəqəmsal media arasında mühüm fərqlər var. Ənənəvi media televiziya proqramları və qəzet başlıqları vasitəsilə müəyyən zaman dövrlərində fərdlərə məzmun təklif edərkən, rəqəmsal media 24/7 ani məzmun axını təmin edərək fərdləri daim əlaqə saxlayır. Prof. Dr. Mehmetbullunun sözlərinə görə, “Rəqəmsal medianın fərdiləşdirilmiş məzmun təklif etməsi istifadəçilərin gündəmdən yayınmamaq üçün daim ekran qarşısında qalmasına səbəb olur. Ənənəvi media isə daha məhdud məzmun təklif edərək bu narahatlığı daha idarəli səviyyədə saxlayıb”.
FOMO o deməkdir ki, fərdlər gündəmi izləmək və qaçırmaq qorxusu ilə hərəkət etmək üçün təzyiq hiss edirlər. Xüsusilə sosial media platformaları bu narahatlığı qidalandıran ən əhəmiyyətli faktorlardan biridir.
Prof. Dr. Tobulk-a görə, FOMO fərdlərdə psixoloji təzyiq yarada və media istehlakını idarəolunmaz hala gətirə bilər. “FOMO-nun mediaya ən böyük təsiri odur ki, o, insanları daimi məzmun döngəsində tələyə salır və gündəmi qaçırmaq qorxusu ilə onları şüursuz istehlaka yönəldir”.
Bundan əlavə, araşdırmalara görə, sosial media istifadəçilərinin 60 faizindən çoxu müəyyən tendensiyaları əldən verməmək üçün telefonlarında lazım olduğundan daha çox vaxt keçirdiklərini etiraf edir. Rəqəmsal media və sosial şəbəkələr fərdlərin diqqət müddətini qısaldan, FOMO effektini daha da gücləndirən alqoritmlərdən istifadə edir.
Yeniyetmələr və FOMO
Sosial medianın ən böyük hədəf auditoriyası gənclərdir. Alqoritmlərin şüurlu şəkildə yaratdığı məzmun axını gəncləri daim ekran qarşısında qalmağa sövq edir. Xüsusilə, Instagram, TikTok, X və YouTube kimi platformalar gəncləri daim yenilənən məzmunla qidalandırır, onları ekrana yapışdırır ki, heç nə əldən buraxmasın. Videoya baxarkən birdən digəri tövsiyə olunur, məşhur fenomenin paylaşımları dəqiqələr ərzində milyonlara çatır və gənclər gündəmdən geri qalmamaq üçün daim yeni məzmunlar istifadə edirlər.
“Qiyamət sürüşü” kimi tanınan sosial media məzmununu saatlarla nəzarətsiz şəkildə gəzmək vərdişi bu narahatlığı daha da dərinləşdirir. O, zamanın necə keçdiyinə fikir vermədən bir məzmundan digərinə tullanır və sonda fərd yalnız istehlak etdiyi, lakin heç nə öyrənmədiyi bir dövranın içində qalar.
Bundan əlavə, populyar mədəniyyətdə baş verənləri qaçırmaq da sosial mühit üçün risk kimi qiymətləndirilir. Məşhur seriala baxmayan və ya yeni internet trendinə qoşulmayan gənclər sosial çevrələrində müzakirə olunan mövzulardan kənarda qalmaqdan qorxa bilərlər. Bu, istəməsələr də, onları məzmunu istehlak etməyə və paylaşmağa sövq edə bilər.
JOMO: İtkinlikdən həzz almaq mümkündürmü?
JOMO-nun media istehlakına və rəqəmsal detoksa təsiri
JOMO konsepsiyası fərdlərə məzmunla bombardman edilmək əvəzinə media istehlakında şüurlu seçimlər etməyə imkan verir. Tədqiqatla sübut edilmişdir ki, rəqəmsal detoks tətbiq edən fərdlər uzun müddətdə daha az stress yaşayır və onların diqqətini toplamaq qabiliyyəti artır. Prof. Dr. Mehmetbulpun sözlərinə görə, “JOMO, rəqəmsal dünyada sürətlə istehlak edilən məzmun əvəzinə fərdləri dərin məlumat əldə etməyə və öz vaxtlarını daha səmərəli idarə etməyə təşviq edir”.
Təsəvvür edin ki, bir gün telefonunuza baxmazsınız. Səhər çayınızı içərkən sosial şəbəkələrdə vərəqləmək əvəzinə kitabınızı vərəqləyirsiniz. Axşam saatlarında məşhur serialın son bölümünü qaçırdığınızı anlayanda təlaşa düşmürsünüz, əksinə, rahatlıq hiss edirsiniz. JOMO və ya “İtkinlik sevinci” oyuna girdiyi yerdir!
JOMO müvəqqəti tendensiyadır, yoxsa yeni həyat tərzi?
JOMO bir çox insan üçün trend kimi görünsə də, əslində daimi həyat tərzinə çevrilə bilər. Rəqəmsal istehlakı şüurlu şəkildə idarə etmək fərdlərə vaxtlarını daha səmərəli istifadə etməyə və sosial medianın yaratdığı stress faktorlarından qaçmağa imkan verir. Prof. Dr. Mehmetbullunun sözlərinə görə, “JOMO sadəcə bir tendensiya deyil, fərdlərə rəqəmsal vərdişlərini nəzərdən keçirməyə və daha davamlı media istehlakını qəbul etməyə imkan verir”.
Araşdırmaya görə, rəqəmsal detoks tətbiq edən şəxslərin stress səviyyələri azalır, məhsuldarlığı və yuxu keyfiyyəti yüksəlir. Sosial mediadan uzaq olduqları müddətdə fərdlər daha çox real dünya ilə qarşılıqlı əlaqə yaşadıqlarını, dərindən düşünmək imkanı əldə etdiklərini və yaradıcılıqlarını təkmilləşdirdiklərini bildirirlər. Araşdırmaya görə, rəqəmsal detoks tətbiq edən şəxslərin stress səviyyələri azalır, məhsuldarlığı və yuxu keyfiyyəti yüksəlir. Sosial mediadan uzaq olduqları müddətdə fərdlər daha çox real dünya ilə qarşılıqlı əlaqə yaşadıqlarını, dərindən düşünmək imkanı əldə etdiklərini və yaradıcılıqlarını təkmilləşdirdiklərini bildirirlər.
Rəqəmsal dövrün yaratdığı FOMO və JOMO dilemması fərdlərin media istehlak vərdişlərini yenidən nəzərdən keçirməsinə səbəb olur. Mediadan şüurlu və balanslı şəkildə istifadə etmək mümkündürmü? Ola bilsin ki, cavab az sürüşmək, daha çox yaşamaq fəlsəfəsindədir.
Mənbə: TrtHaber