Rusiya qazının Ukrayna üzərindən daşınması ilə bağlı müqavilənin dekabrın 31-də başa çatması ehtimalı gücləndikcə, qeyri-müəyyənliklərin artdığı Avropanın enerji bazarında Türkiyə əsas rol oynaya bilər.
Ukrayna müharibəsindən əvvəl Avropa Birliyinə (AB) ən böyük təbii qaz tədarükçüsü olan Rusiya, təxminən 50 il davam edən boru kəməri investisiyaları ilə 2022-ci ilə qədər Aİ-dəki bazar payını 40 faizə çatdırdı.
Müharibə ilə əlaqədar sanksiyalara görə müştərilərini ABŞ və Qətər kimi mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) tədarükçülərinə itirən Rusiya və hasilatını artıran Norveç keçən il Aİ-yə təxminən 15 milyard kubmetr təbii qaz göndərib. Söz mövzusu həcm isə 2021-ci ildə 201,7 milyard kubmetrə çatacaq.
Macarıstan və Slovakiya Rusiyada boru kəmərləri ilə təbii qazın tədarükündə inhisarda olan “Qazprom”un əsas müştəriləri arasında qaldıqları halda, Aİ-də hər iki ölkə daşınmaların davam etdirilməsi üçün təşəbbüsləri davam etdirir.
Nəhayət, Slovakiyanın baş naziri Robert Fiko dekabrın 22-də axşam Moskvaya gələrək, təbii qazın nəqli məsələsini müzakirə etmək üçün Kremldə Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşüb.
Macarıstanın xarici işlər və ticarət naziri Peter Szijjarto da Rusiya qazının Macarıstan iqtisadiyyatının sabitliyi üçün kritik əhəmiyyətə malik olduğunu qeyd edib.
Ukrayna prezidenti Volodomir Zelenski Rusiya qazının nəqlini davam etdirməyəcəkləri ilə bağlı açıq açıqlamalar versə də, Putin dekabrın 19-da verdiyi açıqlamada “Bu müqavilə artıq olmayacaq, hər şey aydındır, biz yaşayacağıq, “Qazprom” sağ qalacaq” deyib.
Regionun enerji tənliyində mühüm rolunu itirmək istəməyən Ukrayna Azərbaycan üzərindən daşımaların təmin edilməsi üçün danışıqlar aparsa da, bu istiqamətdə konkret irəliləyiş əldə olunmayıb.
Digər tərəfdən Ukrayna keçən il AB və Moldovadan təxminən 5 milyard kubmetr təbii qaz idxal etdiyi halda, bu qazın əhəmiyyətli hissəsinin Rusiyadan tərs axın üsulu ilə götürülərək geri göndərilən rus qazından ibarət olması da diqqət çəkir.
Rusiyanın Ukrayna üzərindən qaz nəqli
Sovet İttifaqı dövründə inşa edilən Urenqoy-Pomari-Ujqorod Boru Kəməri Sibirin qərbində çıxarılan təbii qazı Ukrayna üzərindən Avropaya daşınmaq üçün Rusiyanın Suca şəhərinə aparır.
Ukrayna üzərindən Slovakiyaya qədər uzanan xətt buradan Macarıstana da daşımaları təmin edir.
Avropaya gedən Rusiya təbii qazının üçdə birinin keçdiyi Sohranivka paylama məntəqəsində daşınma 2022-ci ilin mayında Ukrayna tərəfindən dayandırıldığı halda, qazın nəqli yalnız Suca məntəqəsindən davam edir.
Ukrayna administrasiyasının 2023-cü ilin sonu üçün açıqladığı məlumatlara görə, bu ölkədən boru kəmərləri ilə Avropaya nəql edilən Rusiya qazının həcmi ötən il 2022-ci illə müqayisədə təxminən 28 faiz azalaraq 15 milyard kubmetrə düşüb.
Sözügedən müqavilə sayəsində Ukraynanın ildə 1 milyard dollardan çox, “Qazprom”un isə 3 milyard dollardan çox qazanc əldə etdiyi təxmin edilir.
Türkiyə marşrutunun əhəmiyyəti artır
Rusiya qazını Avropaya daşıyan “Şimal axını 1”, “Şimal axını 2” və “Yamal-Avropa” magistral boru kəmərləri işlək vəziyyətdə qaldığı halda, Ukraynadan nəqlin dayanacağı təqdirdə yeganə marşrut kimi Türkiyə önə çıxır.
Türkiyə ilə Rusiya arasında imzalanan müqavilə çərçivəsində 2020-ci ilin yanvarında fəaliyyətə başlayan TürkAxımı layihəsi də sözügedən enerji tənliyində yüksək tutumu ilə diqqət çəkir.
Hər birinin illik gücü 15,75 milyard kubmetr olan iki xəttdən ibarət “Türk axını” bu günə qədər Türkiyəyə 40 milyard kubmetrdən, Avropaya isə 53 milyard kubmetrdən çox təbii qaz verib.
Rusiya baş nazirinin müavini Aleksandr Novak daha əvvəl AA müxbirinə Türkiyə vasitəsilə Avropaya ümumilikdə 63 milyard kubmetr qaz ixrac edilə biləcəyini demişdi.
Türkiyənin digər mühüm kəməri olan TANAP ilə indiyədək 29 milyard kubmetr qaz Türkiyəyə, 38 milyard kubmetr qaz isə Avropaya çatıb.
Digər tərəfdən, Rusiya və Türkiyə rəsmiləri arasında Türkiyədə təbii qaz mərkəzinin yaradılması ilə bağlı məsləhətləşmələr davam edir.
Rusiya qazının nəqli Qərb Xətti və Mavi Axınla davam edərkən, Türkiyə də İran təbii qazının müştərisidir. Türkiyənin təşəbbüsləri ilə Türkmənistan qazının Azərbaycan, Qətər qazının isə Suriya üzərindən nəqli gələcək layihələr arasındadır.
“Qazprom”un itkiləri arta bilər
Rusiyanın ən böyük təbii qaz şirkəti olan Qazprom, 1999-cu ildən bəri ilk dəfə ötən ili zərərlə bağlasa da, şirkət Avropada yaşadığı bazar itkisini kompensasiya etmək üçün ixrac bazarlarını şaxələndirməyə çalışır.
Ukrayna üzərindən daşımaları dayandırılacağı təqdirdə daha az alternativi olacaq Qazprom, ixrac prioritetini dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Çin olaraq təyin etdi.
“Qazprom” ötən il təxminən 430 milyard kubmetr təbii qaz istehlak edən “Sibirin Gücü” boru kəməri ilə Çinə 22,7 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edib.
Türkiyə marşrutunu inkişaf etdirməyə də çalışan “Qazprom” Türkiyə səlahiyyətliləri ilə birlikdə Mərmərə bölgəsində təbii qaz mərkəzinin yaradılmasında iştirak etmək istəyir.
Rusiya lideri Putin Rusiyanın LNG tutumunu artıraraq təbii qazda daha çox söz sahibi olmasını istəsə də, ABŞ-ın sanksiyaları ölkənin yüksək texnologiya sərmayələri tələb edən bu sahədə irəliləyişini çətinləşdirən digər amil kimi önə çıxır.
Mənbə: TrtHaber