Yeni il bayramları ərəfəsində bütün dünyada milyardlarla uşaq səbirsizliklə Şaxta babadan və ya onun məşhur uçan şimal maralından hədiyyələr gözləyir.
Bəs Şaxta baba bir gecədə dünyanı necə uçurur?
Tədqiqatçılar iddia edirlər ki, bunun üçün sehrbaz fantastik sürətlə hərəkət etməlidir ki, bu da elmi fenomen – Doppler effekti sayəsində ölçülə bilər.
Yoldan keçən avtomobilin sireninin səsindəki dəyişiklikdən çoxlarına tanış olan Doppler effekti obyektin hərəkətinin səs və ya işıq dalğa uzunluqlarına necə təsir etdiyini təsvir edir. Əgər işıq müşahidəçiyə doğru hərəkət edən cisimdən gəlirsə, onun dalğa uzunluğu qısalır və işıq daha mavi olur – buna mavi sürüşmə deyilir. Obyekt uzaqlaşdıqca dalğa uzanır və işıq qırmızıya çevrilir, buna qırmızı sürüşmə deyilir.
Şaxta babanın aparıcı şimal maralı Rudolfun məşhur qırmızı burnu sehrli kirşənin sürətini ölçmək üçün açar ola bilər. Əgər astronomlar teleskoplardan istifadə edərək Rudolfun burnundan işığı tuta bilsəydilər, sadəcə rəng dəyişikliklərini ölçməklə sehrbazın hədiyyələri nə qədər tez çatdırdığını müəyyən edə bilərdilər.
Sadə riyaziyyat Şaxta babanın qarşısında duran vəzifənin miqyasını göstərir. Yer kürəsində 14 yaşından kiçik iki milyarda yaxın uşaq var. Onların 93%-i Milad və Yeni ilin qeyd olunduğu ölkələrdə yaşayır. Yalnız Şaxta babaya inananları saysaq, hədiyyələrin “alıcılarının” ümumi sayı təxminən 690 milyon olacaq. Ailəyə düşən uşaqların orta sayını (2,3 uşaq) nəzərə alsaq, Şaxta baba 69 milyon kvadrat kilometr məskunlaşan ərazidə yerləşən təxminən 300 milyon evə baş çəkməlidir. Onun bir gecədə qət etməli olduğu məsafə təxminən 144 milyon kilometrdir – demək olar ki, Yerdən Günəşə qədər.
Xoşbəxtlikdən, Santa Klausun missiyasını başa çatdırmaq üçün ona 35 saat verən vaxt qurşaqları var. Əgər o, həmin vaxtın yarısını evlərə girib, hədiyyələr qoymağa sərf edirsə, bu, hərəkətə 17,5 saat vaxt verir. Bu halda onun sürəti təxminən saatda 8,2 milyon kilometr olmalıdır – işıq sürətinin təxminən 0,8%-i.
Şaxta babanın saatda 107 milyon kilometrə uyğun gələn işıq sürətini 10% sürətləndirməyə qərar verdiyini fərz etsək, Rudolfun burnunun rəngi nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişməyə başlayacaq. Evə yaxınlaşdıqca spektrin mavi tərəfinə keçəcək və parlaq narıncı rəngə çevriləcək. Çıxarıldıqda rəng tünd qırmızıya keçəcək. Belə sürətlərdə Rudolfun burnu az qala qara ola bilər, çünki insan gözü 780 nanometr dalğa uzunluğuna qədər qırmızı rəngi ayırd edə bilir.
Doppler effekti astronomiyada mühüm rol oynayır. Alimlər ondan ekzoplanetləri kəşf etmək, ikili ulduz sistemlərini öyrənmək və uzaq qalaktikalara olan məsafələri ölçmək üçün istifadə edirlər. Spektrdəki yerdəyişmələri müşahidə etməklə onlar ulduzların və qalaktikaların Yerə nisbətən nə qədər sürətlə hərəkət etdiyini anlaya bilərlər.
Elm hələ Şaxta babanın bütün möcüzələrini izah edə bilməsə də, astronomlar nə vaxtsa öz teleskopları ilə Rudolfun burnundan gələn işığı tutsalar, o zaman bəlkə də bayramın ən sehrli sirlərindən birini həll edə bilərik.
Əvvəllər elm adamları Şaxta babaya necə düzgün məktub yazmağı izah edirdilər.
Mənbə: mail.ru