Tokio Elm İnstitutunun tədqiqatçıları dişlərin və çənə sümüyünün köklərini meydana gətirən iki fərqli kök hüceyrə xətti aşkar ediblər. Bu iki hüceyrə qrupunun diş kökünün və onu çənəyə bağlayan alveol sümüyünün inkişafını necə istiqamətləndirdiyini ortaya qoyublar.
İtirilmiş dişlərin tam bərpası stomatologiyada çoxdankı arzudur. İmplant və protez kimi süni həllər funksiyanı qismən bərpa edə bilsə də, təbii dişlərin bioloji bütövlüyünü və hissini tam şəkildə təkrarlaya bilməz.
Bu səbəbdən elm adamları təbii diş əmələ gəlməsinin hüceyrə səviyyəsində necə baş verdiyini anlamağa çalışırlar.
Dişlərin və ətrafdakı sümüklərin əmələ gəlməsi olduqca mürəkkəb bir prosesdir. Emaye, diş pulpası və çənə sümüyü hüceyrələri arasındakı incə rabitə şəbəkələri dişin tacını, kökünü və dəstəkləyici toxumalarını əmələ gətirir. Bu siqnal şəbəkələrinin təfərrüatları indiyə qədər tam başa düşülməmişdir.
Kök hüceyrələri ARAŞDIRILDI
Bu bilik boşluğunu aradan qaldırmaq üçün Dos. Prof. Dr. Mizuki Naqata (Tokio Elm İnstitutu) və Dr. Vanida Ono (Texas Sağlamlıq Elmləri Mərkəzi, Hyuston) Miçiqan Universitetinin alimləri ilə əməkdaşlıq ediblər.
Geni dəyişdirilmiş siçanlar üzərində aparılan araşdırmada, diş inkişafı zamanı kök hüceyrələrini fərqləndirən siqnalları araşdırdılar. Tapıntılar Nature Communications jurnalının 2025-ci il iyul sayında iki ayrı məqalədə dərc edilib.
İki ayrı kök hüceyrə xətti
Tədqiqatçılar iki fərqli hüceyrə xəttinə diferensiallaşan əvvəllər naməlum mezenximal kök hüceyrələr qrupunu müəyyən etdilər:
Birinci qrup apikal papilla adlanan diş kökünün ucundakı yumşaq toxumada yerləşir. Bu hüceyrələr sümük iliyində də rol oynayan CXCL12 proteinini istehsal edir. Wnt siqnalı ilə aktivləşdirildikdə, onlar dentini (dişin əsas materialı) əmələ gətirən odontoblastlara, sement əmələ gətirən sementoblastlara və hətta yeni sümük toxumasını əmələ gətirən osteoblastlara differensiasiya edə bilirlər.
İkinci qrup inkişaf edən dişi əhatə edən diş follikulunda yerləşir. Buradakı hüceyrələr PTHrP zülalını daşıyır və müəyyən şərtlər altında diş birləşdirici toxuma, sement və alveolyar sümük əmələ gətirə bilir. Bununla belə, bu çevrilmə yalnız Kirpi-Tülkü adlı siqnal yolu sıxışdırıldığında baş verir. Dr.Naqata izah edir ki, bu mexanizm diş toxumalarına xas olan idarə olunan siqnal sistemi vasitəsilə sümük əmələ gəlməsini tənzimləyir.
Regenerativ diş müalicələrinə qapı açmaq
Tədqiqat diş kökünün və ətrafındakı sümüyün təbii olaraq necə əmələ gəldiyini görünməmiş təfərrüatlarla ortaya qoydu. Bu tapıntılar gələcək kök hüceyrə əsaslı diş və sümük bərpası müalicələri üçün əsas ola bilər.
Dr.Naqata, “Diş köklərinin əmələ gəlməsini tənzimləyən mexanizmləri aşkar etməklə, araşdırmamız diş pulpasını, diş əti toxumasını və sümüyü bərpa edə bilən yenilikçi müalicələr üçün elmi əsas verir” deyib.
Mənbə: TrtHaber