Böyük Səlcuqlu hökmdarı Tuğrul bəy, Bizans imperatoru IX Konstantinos. Onun Monomaxusa göndərdiyi ərəb məktubu ilk dəfə olaraq üzə çıxarılıb.
Tuğrul bəy məktubunda Bizans hökmdarını qorxudaraq, “Allah bizi qınsız, itiliyi sönməyən bir od etdi” deyir.
Türk tarixi baxımından mühüm arxiv sənədi tapılıb. Böyük Səlcuqlu hökmdarı Tuğrul bəy, Bizans imperatoru IX Konstantinos. Onun Monomaxusa göndərdiyi ərəb məktubu ilk dəfə olaraq üzə çıxarılıb.
Məktubun nə vaxt və harada yazıldığı məlum olmasa da, Berlin Dövlət Kitabxanasından çıxarılan sənədə “Orta əsr türk dövlətlərinə aid nadir sənədlərdən biri” kimi şərh edilib. Tək nüsxə halında günümüzə qədər gəlib çatan və ilk dəfə tərcümə olunan məktubu Mərmərə Universiteti Türkşünaslıq İnstitutundan prof. Dr. Osman Özgüdenli tərəfindən açıqlanarkən, sözügedən arxiv sənədinin Böyük Səlcuqlu-Bizans diplomatik əlaqələrinə işıq tutduğu ifadə edilib. Məktub Bizans imperatoru IX Konstantinə göndərilib. Monomachus (solda) Hz. Onun şəkli İsa ilə təsvir edilmişdir.
Açılan məktubda Türk hökmdarı Tuğrul bəyin Bizans hökmdarını qorxutması diqqət çəkir və məktubun müasir türkcəyə tərcüməsi belədir:
“Bizim bu məktubumuz Rum (Bizans) hökmdarınadır. -Allah ömrünü uzun eləsin! -Allah ona İslam səadətini, tam iman və Allahın köməyini, yetkin əsgərlər nəsib etsin. Bu işdə ki, biz onu dəvət etdik və ona təqdim etdik, o və onun xalqının təhlükəsizliyi, ölkəsinin və onun xeyir-duasının qorunması, əsgərlərinin və ölkəsinin xalqının xoşbəxtliyi üçün əmin-amanlıq var Allah bizi İran hökmdarlarının ixtiyarına verdi və bizi qınından çıxarılmış, itiliyi küt olmayan bir qılınc olan xilafət taxtını qorumağa qadir etdi və sönməz bir atəş yaratdı və bizə böyük qələbələr və uğurlu işlər bəxş etdi”.
“Hər yerə yayılan, ölümə meydan oxuyan, uca dağlarda, ucsuz-bucaqsız dənizlərdə irəliləsələr də (o yerləri) abad edən, güclü silahlı türk, daylami və kürdlərdən ibarət müxtəlif tayfalarla polad qolumuzu qüvvətləndirdi”. Elçinin, müəlliflərin adlarını çəkdiyi görünür.
Böyük Əmir Əbu Mənsur Vehsûdşan – “Allah onları həmişə qorusun! – Onun razılığını gözləyirik ki, biz də ona uyğun hərəkət edək və atlılarımızı onun yanına göndərək, Uca Allahın izni ilə!” Ərəbcə mətnlə yazılmış məktubun məzmunu ilə bağlı sənəd.
Digər tərəfdən türk tarixi baxımından əhəmiyyətli bir sənəd olan məktubun məzmununa münasibət bildirən prof. Dr. Özgüdenli bu məlumatlara və qeydlərə diqqət çəkib: “Şübhəsiz ki, son dərəcə diqqətlə və böyük bir diqqətlə seçilmiş bu sözlərlə Tuğrul bəyin əzəmətini vurğulayaraq Bizans imperatorunu qorxutmaq istəyirdilər. Tuğrul bəy, Yüce On. bir tərəfdən “Allah bizi İran hökmdarlarının ixtiyarına verdi” ifadəsi ilə öz hökmranlığını qədim türklərin hökmranlıq anlayışı üzərində qurur, digər tərəfdən isə Tuğrulun özünü ağaların sahibi kimi təqdim etdiyi görünür. Qədim İran hökmdarlarının taxt-tacında “kəsikliyi sönməyən qılınc” və “sönməz od” təsvirləri ilə bəyin malik olduğu güc və bacarıqlara, “böyük qələbələr” ifadələri ilə onun nailiyyətlərinə istinad edilir”.
Böyük Səlcuqlu dövlətinin sərhədləri Fərqanə vadisindən Anadoluya qədər uzanırdı.
TƏK NÜMUNƏ
Berlin Dövlət Kitabxanasından çıxarılan məktubla bağlı məlumatlarını da sadalayan prof. Dr. Özgüdenli, “Bu, Səlcuqlu-Bizans əlaqələrinin qaynaqlarda nadir hallarda əks olunan diplomatik tərəfinə işıq salır. 447/1055-56-cı illərdə göndərildiyi anlaşılan bu məktubla Tuğrul bəy Bizansdan mühüm tələblər irəli sürdü və tələbləri yerinə yetirilmədiyi təqdirdə ordusunun gücü ilə Bizans imperatorunu qorxutdu”.
“Bütün bunlarla yanaşı, sözügedən məktub Tuğrul bəyin sıx diplomatik əlaqələrinin günümüzə qədər gəlib çatan yeganə nümunəsi olması ilə də diqqət çəkir” deyə məlumatda bildirilir
Mənbə: Veb Xüsusi