Amerika iqtisadiyyatını qlobal maliyyə sisteminin mərkəzinə çevirən 50 illik neft-dollar sistemi sona çatıbmı?
BRİKS ölkələri de-dollarizasiyada liderlik etdiyi halda, Ümumdünya Qızıl Şurasının hesabatı yeni nizamdan xəbər verirdi.
Ərəb-İsrail müharibələri zamanı Səudiyyə Ərəbistanının embarqosu ilə üzləşən ABŞ, prosesin sonunda edilən 1974-cü il razılaşması ilə yenidən qazandı. Çin və Rusiya liderlərinin bu ayın əvvəlində bir araya gəlməsi, sosial sahədəki çevrilmələri iqtisadi sahəyə daşımaq istəyən Səudiyyə Ərəbistanı və mərkəzi bank ehtiyatlarında qızılın çəkisinin artması dünya üçün nə məna kəsb edir?
Bu il tarixində ilk dəfə “Miss Universe” yarışmasına iştirakçı göndərən Səudiyyə Ərəbistanının qərarı uzun müddət dünya gündəmini zəbt etdi. Mətbuatda tez-tez Ər-Riyadın transformasiya mərhələsində olduğu bildirilsə də, Şahzadə Salmanın 50 il əvvəl ABŞ-la bağladığı müqaviləni yeniləməməsi neft dollarının sonu deyilmi? sualını ağlına gətirdi.
7-8 oktyabr 1974-cü ildə baş verən Dördüncü Ərəb-İsrail Müharibəsi zamanı Ər-Riyad İsraili dəstəklədiyini əsas gətirərək 23 oktyabr 1973-cü ildən 18 mart 1974-cü ilə qədər neft satmadı. Neft satışlarının dayanmasına baxmayaraq, neft qiymətlərinin artması Səudiyyə Ərəbistanının xəzinəsinin sürətlə dolmasına və Ər-Riyadın regionda iqtisadi gücə çevrilməsinə yol açır. Bu prosesdə SSRİ-nin bölgədə artan üstünlüyü, İranın güclənməsi və Kemp Devid razılaşmasının gətirdiyi mühit Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ-ın razılaşma masasına gəlməsinə zəmin hazırladı.
1974-cü il iyunun 8-də iki ölkə arasında neftin maliyyə dominantlığını dollara keçirən müqavilə imzalandı ki, bu da ABŞ dollarının gücünü gücləndirəcək. Razılaşmaya əsasən, iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlıq gücləndiriləcək, Səudiyyə Ərəbistanının Bəsrədəki hərbi qüdrəti artacaq, beləliklə, İrana qarşı balanslaşdırma siyasəti aparılacaq.
Razılaşmadan sonra neft qiymətlərinin artmasının təsiri ilə Səudiyyə kapitalı ABŞ maliyyə bazarlarına daxil oldu. Neft tamamilə dollara indeksləşdirilib.
İki dövlət arasında 50 il əvvəl imzalanan müqavilənin 2024-cü il iyunun 9-da uzadılması nəzərdə tutulsa da, Ər-Riyad bu dəfə geri addım atdı. Səudiyyəlilərin razılaşmadan imtina etməsi ABŞ bazarlarında dalğalanma riski yaradıb.Ekspertlərin fikrincə, dünya dollarla neft almağı dayandırarsa, bu, ABŞ-da faiz dərəcələrinin yüksəlməsinə və zəif istiqraz bazarına səbəb ola bilər.
Digər tərəfdən, ABŞ-ın Çin və Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi iqtisadi sanksiyalar davam edir. Mayın əvvəlində BRİKS-in iki güclü ölkəsi görüşdü. Rusiya lideri Putinin görüş zamanı iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin 2023-cü ildə təxminən 25 faiz artaraq 227 milyard dolları keçəcəyini söyləməsi diqqət çəkib. Rusiya lideri iki ölkə arasında ikitərəfli ticarətin 90 faizinin rubl və/və ya yuanla həyata keçirildiyini də vurğulayıb.2024-cü ilin mart ayında Çin beynəlxalq ödənişlərinin yarıdan çoxu (52,9%) RMB ilə, 42,8%-i isə ABŞ dolları ilə həyata keçirilib. Beləliklə, RMB dolları ötüb.
Bundan əlavə, Çin Xalq Bankının məlumatlarına görə, Çinin qızıl ehtiyatları 2023-cü ilin dördüncü rübündəki 2235,39 tondan 2024-cü ilin birinci rübündə 2264,87 tona yüksəlib.
2023-cü ilin əvvəlində Braziliya və Argentina RMB ilə ticarət razılaşmalarına açıq olduqlarını elan etdilər. Goldman Sachs-a görə, Çin yuanı ilə ifadə olunan aktivlərə marağın artması dedollarizasiyanın açarıdır. Mart ayında İndoneziyada Cənub-Şərqi Asiya Millətləri Assosiasiyasının (ASEAN) maliyyə nazirləri və mərkəzi banklarının iclasında siyasətçilər ABŞ dolları, Yapon yeni və avrodan asılılıqlarını azaltmaq və bunun əvəzinə yerli valyutalarda ödənişlərə keçmək üçün gündəmlərini ortaya qoydular.
Son illər Mərkəzi Banklar öz ehtiyatlarında böyük miqdarda qızıl almağa başlayıblar. mərkəzi banklar növbəti on iki ay ərzində qızıl ehtiyatlarını artırmağa nikbindirlər. Ötən il 71 faiz olan bu göstərici bu il 81 faizə yüksəlib. Çin və Hindistan kimi iqtisadiyyatlar öz xəzinələrini qızılla doldurmağa davam edirlər.
Analitiklər xüsusilə BRİKS ölkələrinin qızıla əsaslanan əks razılaşma ilə dollara son qoymağı planlaşdırdıqlarını vurğulayırlar. BVF-nin araşdırmalarına görə, 1970-ci illərdə mərkəzi bankların ehtiyatlarında dollar nisbəti 85 faiz idi. 2024-cü ildə bu nisbət 58 faizə enib.
Mənbə: TGRT