Alimlər kainatdakı ağır elementlərin mənşəyi ilə bağlı mühüm ipucu tapıblar. Kolumbiya Universitetinin rəhbərlik etdiyi tədqiqatlar, güclü maqnit sahələrinə malik neytron ulduzların, maqnitarların qızıl kimi ağır elementlərin əmələ gəlməsinə töhfə verdiyini ortaya qoyub.
Astronomlar uzun müddətdir ki, hidrogen və helium kimi yüngül elementlərin Böyük Partlayışdan sonra meydana gəldiyini, dəmir kimi daha ağır elementlərin isə ulduz partlayışları nəticəsində ortaya çıxdığını güman edirdilər.
Amma qızıl kimi dəmirdən ağır elementlərin kainatda necə bu qədər geniş yayıldığı sirr olaraq qalır.
Tədqiqatın aparıcı müəllifi və Kolumbiya Universitetinin doktorantı Anirudh Patel, “Bu, kainatdakı mürəkkəb maddənin mənşəyi ilə bağlı əsas sualdır” dedi.
Əvvəllər qızılın əmələ gəlməsi yalnız neytron ulduzlarının toqquşması, kilonovalar adlanan kosmik hadisələrlə əlaqələndirilirdi. Lakin yeni tapıntılar göstərir ki, bu elementlər başqa vasitələrlə də formalaşa bilər.
Ulduz zəlzələləri ilə gələn ağır elementlər
Neytron ulduzları, böyük ulduzların fövqəlnova partlayışından sonra qalan son dərəcə sıx nüvələrdir.
Bir çay qaşığı neytron ulduzu materialı Yer kürəsində 1 milyard ton ağırlığında olacaq. Maqnetarlar maqnit sahəsinə malik ulduzların ən parlaq və güclü növüdür.
Araşdırmaya görə, maqnitarlarda baş verən starzəlzələlər qısamüddətli intensiv rentgen partlayışlarına səbəb olur.
Bu partlayışlar zamanı maddə ulduzun səthindən yüksək sürətlə atılır. Alimlər bu partlayışların qızıl kimi ağır elementlərin əmələ gəlməsi üçün lazımi şəraiti təmin edə biləcəyini bildirirlər.
20 il əvvəlki məlumatlardan sürpriz siqnal
Tədqiqat qrupu NASA və Avropa Kosmos Agentliyinin təqaüdə çıxmış peyklərindən əldə edilən 20 il ərzində 2004-cü ildə aşkar edilən, lakin o zaman başa düşülə bilməyən qamma-şüa siqnalını yenidən araşdırdı. Onlar müəyyən ediblər ki, bu siqnal maqnit partlayışı zamanı ağır elementlərin əmələ gəlməsini göstərir.
Kolumbiya Universitetinin professoru Brian Metzgerin rəhbərlik etdiyi nəzəri model 2004-cü ilin məlumatlarına demək olar ki, tam uyğun gəlirdi. Tədqiqatçılar vurğulayıblar ki, bu uyğunluq təəccüblü dərəcədə güclü dəlillər verir.
Yeni missiyalar daha aydın məlumat verə bilər
Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu partlayışlar Süd Yolunda dəmirdən daha ağır olan elementlərin təxminən 10 faizini əmələ gətirmiş ola bilər. Lakin onlar NASA-nın 2027-ci ildə buraxılması planlaşdırılan COSI (Compton Spectrometer and Imager) adlı yeni qamma-şüa teleskopundan daha dəqiq məlumat əldə etməyə ümid edirlər.
Digər tərəfdən, Roma Universitetindən Dr. Eleonora Troja maqnitarların mürəkkəb quruluşuna görə qızılın əmələ gəlməsi ilə bağlı qəti nəticə çıxarmaq üçün hələ tez olduğunu müdafiə edib.
“Bu hadisələr potensial alternativ istehsal marşrutu ola bilər, lakin yeni mənbənin tapıldığını söyləmək çox cəsarətli olardı” Troja deyib.
Alimlər qarşıdakı illərdə aparacaqları müşahidələr yolu ilə maqnitarların ağır elementlərin istehsalındakı rolunu daha aydın şəkildə ortaya qoymağı hədəfləyirlər.
Mənbə: TrtHaber