American Colossal Biosciences 12500 il əvvəl nəsli kəsilmiş canavar növünü həyata qaytarıb. Qədim DNT və müxtəlif gen redaktə texnologiyalarından istifadə edilən bu layihə elm dünyasını həyəcanlandırsa da, müxtəlif tənqidlərə də məruz qalıb.
Təxminən 12500 il əvvəl nəsli kəsilmiş canavar növü yenidən həyata qaytarılıb.
Dallasda yerləşən biotexnologiya şirkəti Colossal Biosciences bildirib ki, ibtidai qurdlar “uğurla dirçəldilmiş ilk nəsli kəsilmiş növlərdir”.
Colossal Biosciences üç primitiv boz canavar yaratmağa müvəffəq olub.
Elm adamları qədim DNT-ni boz canavarların, ən yaxın qohumlarının genlərinə birləşdirmək üçün gen redaktəsi və klonlaşdırma texnologiyalarından istifadə ediblər.
Bu texnologiyadan sonra ortaya çıxan canavarlar, ibtidai versiyaları ilə tam olaraq eyni olmasa da, demək olar ki, oxşar görünürlər.
HBO-nun “Taxtların Oyunu”nda qorxunc canavarların ilham mənbəyi olan direworf Aenocyon dirus bir vaxtlar Şimali Amerikada yaşayan ən böyük yırtıcılardan biri idi.
Boz canavarların ölçüləri boz canavarlardan daha böyük idi; onların bir az daha geniş başları, daha qalın açıq rəngli xəzləri və daha güclü çənələri var idi.
2021-ci ildən bəri mamont, dodo və Tasmaniya pələngini həyata qaytarmaq üçün çalışan Colossal adlı şirkət bu günə qədər canavarlarla bağlı layihələrini ictimaiyyətlə paylaşmamışdı. Həmtəsisçi və CEO Ben Lamm mətbuat şərhində “Bu mühüm mərhələ nəsli kəsilmiş növlərin vəhşi təbiətdən geri qaytarılması üçün işləyən texnologiyamızın ilk nümunələrindən yalnız biridir” deyib.
“3000 illik diş və 72.000 illik kəllə DNT-sindən istifadə edərək sağlam qurd balaları yaratdıq.” deyə bəyanat verib.
FOSSİL VƏ QƏDİM DNT
Alimlər iki fosildən DNT-ni uğurla iki tam genom dəstinə və genetik məlumatlara çevirdiklərini açıqlayıblar.
Bu gen dəstlərini tülkü, koyot və canavar kimi növlərin canlı üzvləri ilə müqayisə edərək, Colossal komandası ağ xəz və qalın xəz kimi xüsusiyyətləri axtarıb.
Şirkətin açıqlamasına görə, boz canavar hüceyrələri genetik analizdən əldə edilən məlumatlardan istifadə edilərək tədqiq edilib; 14 müxtəlif gen üzərində 20 redaktə edilib. Daha sonra ən perspektivli hüceyrə xətləri klonlayıb və bu hüceyrələr donor yumurtalarına köçürülüb.
“Sağlam inkişaf edən embrionlar növlərarası hamiləlik üçün surroqat analara köçürüldü” deyə Kolossal bildirib.
Bu proses üç hamiləliklə nəticələndi və nəticədə tarixdə ilk “reanimasiya edilmiş” növün doğulması baş verib.
Colossal Biosciences-in məlumatına görə, 2024-cü il oktyabrın 1-də iki erkək canavar balası, 30 yanvar 2025-ci ildə isə bir dişi balası dünyaya gəlib.
Stokholm Universitetinin Paleogenetika Mərkəzində təkamül genomikası professoru, şirkətə məsləhət verən Love Dalenin sözlərinə görə, Colossalın məqsədinə çatmaq üçün yolu CRISPR texnologiyasından istifadə edərək boz canavar genlərindəki variantları kəsmək və onları canavarlara xas xüsusiyyətlərlə əvəz etməkdən ibarət olub.
“Açığını deyim ki, bu canlıların genomunun 99,9 faizi boz qurda məxsusdur. Elm aləmində bir canlının canavar sayılması üçün nə qədər genin dəyişdirilməsi lazım olduğu ilə bağlı müzakirələr olacaq, lakin bu, əslində fəlsəfi məsələdir”, – Dalen bildirib.
“Bu balalar, onları son 13.000 ildə gördüyümüz hər şeydən daha çox canavarlara bənzədən canavar genlərini daşıyırlar. Bu, həqiqətən də təsir edicidir”, – Dalen izah edib.
Sahibkar Ben Lamm və Harvard Universitetinin genetiki Corc Çörç 2021-ci ilin sentyabrında Colossal şirkətini qurduqdan sonra şirkət ən azı 435 milyon dollar toplayıb.
İlk dəfə mamontu həyata qaytarmaq planlarını açıqlayan şirkət, bu layihənin qrafikdən geri qalmasına baxmayaraq, 2028-ci ildə ilk yunlu mamont balalarını təqdim etməyi planlaşdırdığını bildirib.
Nəsli kəsilmiş növlərin həyata qaytarılması layihələrinin əsas tənqidlərindən biri də bu səylərə xərclənən böyük məbləğlərin digər sahələrdə daha məhsuldar istifadə oluna biləcəyi fikridir.
Hibridlərin yetişdirilməsində daşıyıcı kimi istifadə edilən heyvanların rifahının təhlükə altına düşə biləcəyi də vurğulanır. Lakin Montana Universitetinin ətraf mühit fəlsəfəsi professoru Kristofer Preston deyir ki, Colossal heyvanların rifahına əhəmiyyət verir və Amerika Heyvanları Mühafizə Cəmiyyətinin dəstəyi ilə tikilən böyük obyekt bu yanaşmanı əks etdirir.
Eyni zamanda, qorxunc canavarların ekosistemdə rol oynaması çətindir, Preston deyir.
Mənbə: EnSonHaber