Sıfır qan qrupu və ya Rh-null, təxminən altı milyon insandan birində olur. Bu gün dünyada 50-dən az belə qan daşıyıcısı məlumdur. Hətta lotereyada cekpotu udmaq ehtimalı belə qanla doğulmaqdan bir neçə dəfə yüksəkdir.
Niyə sıfır qan bu qədər unikaldır?
Bu suala cavab vermək üçün məktəb biologiya kurikulumunu xatırlayaq. Qırmızı qan hüceyrələrimizin səthində xüsusi zülallar – antigenlər var. Əksər insanlarda təxminən 160 müxtəlif növ var. Ən məşhurları, istifadə etdiyimiz qan qruplarını təyin edən ABO və Rh faktoru sistemlərinin antigenləridir: birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü və əlavə olaraq – müsbət və ya mənfi Rh. Sıfır qanı olan insanların qırmızı qan hüceyrələrində Rh sistemi antigenləri yoxdur. Ümumiyyətlə, hamısı. Bu xüsusiyyət sıfır qanı Rh sistemi daxilində nadir qan qrupları olan insanlara köçürmək üçün universal edir – bunun üçün çox vaxt “qızıl” adlandırılması boş yerə deyil. Ancaq böyük bir problem var: Rh-null daşıyıcıları özləri yalnız eyni qrupdakı digər insanlardan qan ala bilərlər. Və xatırlayaq ki, bütün planetdə onların əllidən azı var.
Sıfır qan qrupu 1961-ci ildə Avstraliyada təsadüfən aşkar edilmişdir. Həkimlər müəyyən ediblər ki, yerli sakində qan qrupunu müəyyən etmək üçün məlum testlərin heç birinə cavab verməyən qan var. Həkimlər şoka düşdülər. Qan qrupları haqqında o zaman mövcud olan fikirlərə görə, bu, sadəcə olaraq, baş verə bilməzdi. Daha sonra elm adamları bunun çox nadir hallarda ola biləcəyini öyrəndilər. Rh-null daşıyıcıları çox vaxt öz unikallığından xəbərsizdirlər və adətən bu barədə təsadüfən – əməliyyata hazırlaşarkən, hamiləlik zamanı və ya donor olmağa çalışarkən öyrənirlər. “Qızıl qan” özü heç bir şəkildə özünü göstərmir və heç bir şəkildə insanın sağlamlığına təsir göstərmir, xəstəliklərlə əlaqəli deyil və ömrünün uzunluğuna təsir göstərmir.
Ancaq donor tapmaqda çətinliklər olduğundan, sıfır qanla həyat xüsusi ehtiyat tədbirləri tələb edir. Bir çox Rh-null daşıyıcısı öz qanını saxlama üçün bağışlayır – fövqəladə hallarda. Bəziləri qan qrupu haqqında məlumat olan xüsusi bilərziklər taxırlar ki, həkimlər vəziyyətin mürəkkəbliyini dərhal başa düşsünlər. Bəzi ölkələrdə nadir qan qrupları olan donorların xüsusi reyestrləri mövcuddur ki, orada Rh-null olan insanlar da qeydiyyatdan keçə bilərlər. Tibbi baxımdan sıfır qan nadir genetik mutasiyaların nəticəsidir. Ən çox üzvləri nəsillər boyu bir-biri ilə evlənmiş təcrid olunmuş populyasiyalarda rast gəlinir. Ancaq bəzən belə bir genetik mutasiya kortəbii olaraq baş verir və sonra unikal qanı olan uşaq adi bir ailədə doğula bilər. Alimlər Rh-null fenomenini fəal şəkildə öyrənirlər. Rh antigenlərinin tam olmamasına səbəb olan mexanizmləri başa düşmək qan xəstəliklərinin müalicəsi üçün yeni üsulların işlənib hazırlanmasına və laboratoriya şəraitində universal donor qanının yaradılmasına kömək edə bilər.
Mənbə: mail.ru