Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssis-eksperti, immunoloq Reyhan Tağızadə müsahibə zamanı bildirib ki, ailəni planlaşdırarkən, valideynlərin qan qrupu uyğunluğu testlərindən keçmələri vacibdir.
– Reyhan xanım, ilk öncə bilmək istərdik ki, hansı hallarda qanköçürmə tələb olunur?
– Qanköçürmə (hemotransfuziya) donordan və ya xəstənin özündən alınan qan və ya onun komponentlərinin xəstəyə köçürüldüyü bir prosesdir. Qanköçürmə tələb olunan şəxslərə aiddir: onkoloji xəstələr, qan xəstəlikləri olan xəstələr (leykoz, anemiya, bəzi irsi xəstəliklər), orqan transplantasiyası, cərrahi müdaxilələrə, qan damarlarında və ürəkdə əməliyyatlara ehtiyacı olan xəstələr, bədbəxt hadisə nəticəsində zərər çəkmiş, xəsarət almış və ya ağır yanıqlar, qəzada çox qan itirən şəxslər.
Qanköçürmədən əvvəl mütləq resipientin qan qrupunu və Rh faktorunu təyin etmək lazımdır. Şəxsiyyət vəsiqəsində qan qrupu haqqında məlumatlar olsa belə, transfuziyadan əvvəl onu yenidən yoxlamaq lazımdır (birincisi, qan qrupunun əvvəlki təyini səhvini aradan qaldırmaq, ikincisi, qan qrupu antigenlərinin aşkar olunmadığı xəstəliklər var).
Çoxlu qanköçürmə alan xəstələrdə (xərçəng xəstələri, talassemiyalı xəstələr) donor və resipiyentin qanının fərdi uyğunluğu yoxlanılmalıdır. Fərdi uyğunluq testi resipientdə donorun eritrositlərinə qarşı yönəlmiş anticisimlərin olmadığına əmin olmağa və beləliklə, xəstənin qanı ilə uyğun olmayan eritrositlərin köçürülməsinin qarşısını almağa imkan verir.
Bundan əlavə, donor qanının 4 infeksiya üçün yoxlanılması mütləqdir: bunlar hepatit B və C, sifilis və HİV-dir.
– Qan uyğunsuzluğu doğulacaq körpəyə hansı problemlər yarada bilər?
– Hamiləlik hər bir qadının həyatındakı ən gözəl dövrlərindən biridir. Bu, həyəcanlı gözləmə, xoş çətinliklər və dölün sağlamlığı ilə bağlı narahatlıqlar dövrüdür. Təyin edilmiş tədqiqatların siyahısına hər iki tərəfin qan qrupunu və Rh mənsubiyyətini təyin etmək üçün analiz daxildir. Əgər əvvəllər həkimlər əsasən ana və uşaq arasında Rh konfliktinə səbəb ola biləcək Rh faktoru ilə maraqlanırdılarsa, indi onların vəzifələrindən biri qan qruplarında immunoloji konflikt risklərini minimuma endirməkdir.
– Bəs uyğunsuzluq nə vaxt baş verir?
– Ana və körpənin qan qrupları fərqli olduqda qan qrupunun uyğunsuzluğu və ya AB0 konflikti baş verir. Bu, bir uşağın doğulması prosesində ciddi fəsadlara səbəb ola bilər, fetal orqanların formalaşmasını və yenidoğanın hemolitik xəstəliyinin görünüşünü ləngidə bilər. Uyğunsuzluğu yalnız qrup anticisimləri üçün testdən sonra müəyyən etmək mümkündür.
AB0 sistemində immunoloji konflikt nəzəri olaraq ana və körpənin müxtəlif qan qruplarına malik olduqda yarana bilər, yəni:
• ana I və ya III qrupa, uşaq II qrupa malikdir;
• ana I və ya II, körpə – III;
• anada I, II və ya III qrup, uşaqda IV qrup var.
Ən təhlükəli vəziyyət – anada I qrup, uşaqda isə II və ya III qrupdur və bu ən çox konfliktə və körpədə hemolitik xəstəliyin inkişafına səbəb ola bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, I qrupu olan qadınlarda Rh faktorundan asılı olmayaraq, uyğunluğa nail olmaq ən çətindir. Yeganə optimal variant, ata və dölün də I qrupa sahib olmasıdır. Bir atanın fərqli bir qrupu varsa, immunoloji konfliktin inkişaf riski artır.
Risk qrupuna daxil olan qadınlara aiddir: qan köçürənlər, abort edənlər, artıq hemolitik xəstəliyi və ya əqli inkişafdan qalan uşaqları olanlar.
Hamiləlik dövründə və uşaq doğulduqdan sonra mümkün fəsadlar: ödəm, dərinin sarılığı, anemiya, qaraciyər və dalağın ölçüsünün artması ilə dölün hemolitik xəstəliyinin inkişafı, fetal hipoksiya, göbək ciyəsinin və plasentanın qalınlaşması, uşaqda ürək-damar sisteminin pozulması, fiziki və zehni inkişafın gecikməsi. Rezus konfliktinin ağırlaşmaları – uşaqlıqdaxili fetal ölüm, hamiləliyin sonlanma riski, ölü doğum və yeni doğulmuş uşağın hemolitik xəstəliyi.
– Uşaq kimin Rh faktorunu irsən alır?
– Əgər hər iki valideyn Rh müsbətdirsə, onda uşaq müsbət rezuslu olur. Hər iki valideyn mənfi olarsa – uşaq əksər hallarda mənfi rezuslu olur. Valideynlərdən biri Rh-müsbət, digəri isə mənfi Rh-dirsə, o zaman körpənin Rh-ı müsbət və ya mənfi olma ehtimalı 50/50 -ə qədər müəyyən edilir.
Bir neçə nəsildən sonra rezusun irsən ötürülmə ehtimalı var (ata və ananın müsbət Rh, doğulan uşağın isə mənfi Rh olması halı). Buna görə, bir ailəni planlaşdırarkən, valideynlərin qan qrupu uyğunluğu testlərindən keçmələri vacibdir. Mənfi qan qruplarını və Rh faktorunu müəyyən etmək lazımdır. Rezus (Rh) mənfi qan mənsubiyyəti olan qadınlar daha yüksək risk altındadır.
Məsələ burasındadır ki, əgər qadın hamiləlikdən əvvəl cərrahi əməliyyat (abort da daxil olmaqla) və ya qanköçürmə əməliyyatı keçiribsə və ya hamiləlik birinci deyilsə, o zaman onun qanında spesifik anticisimlərin əmələ gəlməsi ehtimalı var. Rh-müsbət döllü Rh-mənfi qadında immun ağırlaşmalar (yeni doğulmuş uşağın hemolitik xəstəliyi və s.) və xüsusilə ikinci və ya üçüncü hamiləlikdən mümkündür. Fəsadların qarşısını almaq üçün anti-rezus qamma-qlobulin tətbiq olunur. Bundan əlavə, zamanla Rh anticisimləri üçün qanı mütəmadi olaraq yoxlamaq lazımdır.
– Vəziyyəti nəzarətdə saxlamaq üçün nə etmək lazımdır?
– Hamiləliyin qeydiyyatı üçün tibb müəssisəsinə müraciət edən, eləcə də arzuolunmaz hamiləliyin dayandırılması üçün müraciət edən bütün qadınlara qan qrupunu və Rh faktorunu müəyyən etmək üçün analiz təyin edilir. Bundan əlavə, hamiləlik üçün qeydiyyatdan keçmiş Rh-mənfi qadınlara anti-Rh anticisimlərinə görə aylıq qan testi təyin edilir. Beləliklə, ananın qanı ilə döl arasında əlaqə olub-olmadığı, qadının immun sisteminin yad zülala reaksiya verib-vermədiyi müəyyən edilir.
28-ci həftəyə qədər qadının qanında anti-rezus anticisimləri yoxdursa, o, anti-rezus immunoqlobulinin profilaktik tətbiqinə göndərilir. Bu profilaktika hamiləliyin 28-30 həftələrində aparılır. Bundan sonra ananın qanında anti-rezus anticisimlərinin təyini aparılmır.
Müayinənin nəticələrinə görə hamiləliyin 28-ci həftəsindən əvvəl qadında anti-rezus anticisimləri aşkar edilərsə, o, Rh konfliktinin ağırlıq dərəcəsini, vaxtında müalicəni təyin etmək və zəruri hallarda təcili doğuşa göstərişin verilməsi üçün daha dərin müayinəyə göndərilir.
Rh-mənfi qadının doğulmasından sonra Rh faktoru müəyyən edilir. Körpənin Rh-müsbət olması halında, doğuşdan sonra 72 saat ərzində qadına anti-Rh immunoqlobulin də vurulur.
