James Webb Kosmik Teleskopu (JWST) ekzoplanet tədqiqatlarında əsaslı kəşflər etməyə davam edir. Xüsusilə, planetlərin atmosferinin təhlilində, onların ətrafındakı qazdan keçən ulduz işığını öyrənməklə əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edilmişdir. JWST bu yaxınlarda HR 8799 sistemi daxilində qaz nəhəngi planetləri müşahidə etdi və bu planetlərin atmosferlərində karbon qazı olduğunu aşkar etdi. Bu tapıntı onu göstərir ki, bu sistemin formalaşması bizim Günəş Sistemimizə bənzəyir.
HR 8799 Yerdən 130 işıq ili uzaqlıqda, Peqasus bürcündə yerləşən əlamətdar ekzoplanet sistemidir. Bu sistem Günəşin kütləsindən təxminən 1,5 dəfə böyük olan və yaşı cəmi 30 milyon il olan gənc əsas ardıcıl ulduzun ətrafında cəmlənib.
HR 8799-u xüsusi edən odur ki, o, ilk birbaşa təsvir edilmiş çox planetli sistemlərdən birinə sahibdir. Ulduzun ətrafında məsafələri 15 ilə 70 astronomik vahid arasında olan dörd nəhəng planet fırlanır.
Bu planetlər HR 8799 b, c, d və e adlanır və hər birinin ölçüsü Yupiterdən 5-10 dəfə böyük olan qaz nəhəngi olduğu təxmin edilir.
Belə nəhəng planetlər iki fərqli proseslə əmələ gələ bilər: ağır elementlərin bərk nüvələrinin yavaş-yavaş qaza çəkildiyi nüvə toplanması və ya qaz hissəciklərinin gənc ulduzun soyuducu diskindən sürətlə birləşdiyi diskin qeyri-sabitliyi.
Hansı formalaşma modelinin daha çox yayıldığını anlamaq alimlərə qalaktikanın müxtəlif planet sistemlərini təsnif etməyə kömək edir.
Bu cür təhlil Baltimordakı Con Hopkins Universitetindən Uilyam Balmerin rəhbərlik etdiyi tədqiqatçılar qrupu tərəfindən aparılan araşdırmanın mərkəzindədir. Balmer izah edir: “Bu tip tədqiqatlarla biz öz Günəş sistemimizi, həyatımızı və özümüzü digər ekzoplanet sistemləri ilə müqayisə edərək anlamağa ümid edirik ki, varlığımızı kontekstdə yerləşdirə bilək” izah edir.
HR 8799 və 51 Eridani qaz planetlərinin müşahidələri bu planetlərin atmosferlərində əhəmiyyətli miqdarda karbon dioksid qazının olduğunu aşkar etdi. Bu, sistemin dörd nəhəng planetinin Yupiter və Saturnun meydana gəlməsinə bənzər nüvə toplanması prosesi ilə əmələ gəldiyinə dair güclü dəlillər təqdim edir.
İndiyədək kəşf edilmiş 6000-ə yaxın ekzoplanetdən yalnız bir neçəsinin birbaşa təsviri alınıb, çünki planetlərin və onların ulduzlarının parlaqlıq fərqi çox böyükdür. JWST-nin NIRCam koronaqraf texnologiyası ulduz işığını bloklamaq və planetlərin özləri tərəfindən yayılan infraqırmızı radiasiyanı aşkar etməklə bu müşahidələri mümkün etdi.
Müxtəlif qazlar tərəfindən udulmuş xüsusi dalğa uzunluqlarını təhlil edərək, tədqiqat qrupu HR 8799-un dörd planetinin əvvəllər düşünüldüyündən daha yüksək konsentrasiyalarda ağır elementlər ehtiva etdiyini müəyyən edə bildi.
H.R. 8799 və 51 Eridani-nin müşahidələri Webbin Assured Timed Observations proqramı çərçivəsində aparılmışdır. Dünyanın ilk kosmik elmi rəsədxanası olan Ceyms Uebb Kosmik Teleskopu təkcə uzaq ekzoplanetlərin monitorinqi və kəşfində deyil, həm də Günəş sisteminin dərindən tədqiqində, kainatın quruluşu və mənşəyinin davamlı tədqiqatlarında əsas rol oynamaqda davam edir.
Mənbə: TrtHaber