Donald Trampın ABŞ-da Ağ Evə qayıtması min gündür davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsində yeni mərhələnin başlanmasından xəbər verə bilər. Bəs, tərəflər mümkün sülh danışıqlarına necə hazırlaşır? Kimin sülh üçün hansı şərtləri var? Təfərrüatlar xəbərimizdə.
2022-ci ilin fevralında Rusiya Ukraynaya İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropanın gördüyü ən böyük hücumu həyata keçirdi. Bu addım dünyada təchizat zəncirlərinin pozulmasına, şimal dəhlizinin zədələnməsinə, enerji üçün yeni axtarışlara və bir çox başqa dəyişikliklərə səbəb oldu.
Əsasən neft və təbii qaza əsaslanan Rusiya iqtisadiyyatı ən böyük təchizatçısını, Avropalı müştərilərini qismən itirib. O, həmçinin kütləvi investisiya və embarqo kampaniyası ilə üzləşdi.
Ukraynada böyük daxili və xarici miqrasiya var idi. Gənc və məhsuldar əhalisinin işə götürüldüyü ölkədə iqtisadiyyat dayandı. Sovet İttifaqı (SB) dağılandan bəri Qərblə Rusiya arasında sürüklənən ölkə indi tamamilə Qərbin dəstəyindən asılıdır.
Avropa İttifaqının (Aİ) əsas aktorları, xüsusilə ABŞ, Fransa və Almaniya da Kiyevə uzunmüddətli dəstək verib. Geniş Ukrayna düzənliklərində tankların toqquşmalarına, müasir hava döyüşlərinə və şəhər münaqişələrinə şahidlik edən müharibə min günü geridə qoyub.
Seçki kampaniyası zamanı Ukrayna-Rusiya müharibəsinə son qoyacağına söz verən Respublikaçılar Partiyasının namizədi Donald Trampın böyük qələbəsi diqqəti yanvar ayına yönəltdi. Bəs, beynəlxalq dairələrin yaxından izlədiyi bu yeni prosesə tərəflər necə hazırlaşır? Mümkün danışıqlar masasında kimin nələri var?
Meydandakı son duruma nəzər salmaqla tərəflərin hazırkı durumunu anlamağa çalışaq…
Meydanda son vəziyyət necədir?
Müharibə başlayandan demək olar ki, bütün Qərbə qarşı çıxan Rusiya hazırda Ukraynanın Xerson, Zaporojya, Donetsk və Luqansk şəhərlərinin əhəmiyyətli hissəsinə nəzarət edir.
Ukrayna isə qəfil basqınla ələ keçirdiyi Rusiyanın Kursk şəhəri və ətrafını əlində saxlayır. Rusiya dəstək aldığı Şimali Koreya əsgərləri ilə birlikdə Kiyevi bu bölgədən təmizləmək istəyir.
Yerdə vəziyyət belə olsa da, ABŞ və müttəfiqləri Ukraynaya Rusiyanın dərinliklərinə düşə biləcək raketlərdən istifadə etməyə icazə verdilər. ABŞ-ın ATACMS raketləri Rusiyanın mühüm hava hücumundan müdafiə sistemlərini və bazalarını hədəfə alıb.
Rusiya bu hücumlara dünyanı təəccübləndirən hipersəs raket hücumu ilə cavab verdi.
Digər tərəfdən, mənbələr ABŞ-da yerləşən Bloomberg agentliyinə bildiriblər ki, Böyük Britaniya hökuməti bu yaxınlarda Ukraynaya daha onlarla “Storm Shadow” qanadlı raketləri tədarük edib. Məlumata görə, çatdırılmalar ictimaiyyətə açıqlanmayıb və bir neçə həftə əvvəl baş tutub.
Meydanda gərginliyin artmasına səbəb Trampın Ağ Evdə yerləşməsidir. Ukraynanın həm rus, həm də ukraynalı rəsmiləri Donald Trampın ABŞ prezidenti olmağa hazırlaşır. Çünki Trampın seçkilərdə qələbəsi üç ilə yaxın müharibədən sonra Kiyev və Moskva arasında danışıqlara hazırlığı sürətləndirdi. Tramp dəfələrlə necə olduğunu ətraflı izah etmədən müharibəni “bir gündə” bitirə biləcəyini bildirib. O, həmçinin ABŞ-ın Ukraynaya hərbi yardımını Amerika resursları üçün yük kimi qiymətləndirib.
Moskvanın məqsədi Ukrayna qüvvələrini yenidən sərhədə sıxışdırmaqdır. Beləliklə, onlar Ukraynanın yekun sülh danışıqlarında mühüm sövdələşməni itirəcəyini düşünürlər.
Vaşinqtonda yerləşən Müharibə Araşdırmaları İnstitutunun məlumatlarına görə, Rusiya qoşunları Ukraynanın irəliləyişini dəf edib. Digər tərəfdən, Rusiya bu il 2023-cü illə müqayisədə təxminən 6 dəfə çox ərazi qazanıb. Rusiya qoşunları Donbas bölgəsindəki əsas logistika mərkəzlərinə doğru irəliləməyə davam edir.
Digər tərəfdən Kurskda Şimali Koreya əsgərlərindən istifadə edən Rusiya on minlərlə rus əsgərini münaqişənin mərkəz nöqtəsi olan Donetskdə döyüşmək üçün göndərə bilər.
Mahiyyət etibarilə, bu, onun Ukraynanın şərqində bunu etməsini çox çətinləşdirəcək.
Kiyev isə Kursk və ətrafında daha çox rus kənd və şəhərlərini tutmaq istəyir. Daha da önəmlisi, onun əsas məqsədi sülh danışıqlarına qədər bu bölgəni saxlamaqdır.
Kim sülh üçün nə istəyir?
Mütəxəssislər razılaşırlar ki, bu günlərdə hər iki tərəf Tramp qayıtmazdan əvvəl mövqelərini müəyyənləşdirməyə çalışır. Meydanda vəziyyəti öz xeyrinə çevirməyə çalışan Moskva və Kiyev indi sülh masasının şərtlərini və gözləntilərini ortaya qoyur.
Rusiyadan başlayaq. Məlumdur ki, prezident Vladimir Putin yanvarda ABŞ prezidenti olacaq Donald Trampla Ukrayna müharibəsinə son qoymaq üçün razılıq əldə etmək üçün işləməyə hazırdır.
Adının açıqlanmasını istəməyən 5 rus mənbəsinin İngiltərə mərkəzli Reuters xəbər agentliyi ilə paylaşdığı məlumata görə, Putin mümkün razılaşma çərçivəsində geniş miqyaslı ərazi güzəştlərinə razı olmayacaq. Bundan əlavə, Kreml Ukraynanın NATO-ya üzvlük üçün müraciət prosesinin dayandırılmasını istəyir.
Digər tərəfdən, Rusiyanın ilhaq edilmiş Donetsk, Luqansk, Zaporojya və Xerson bölgələrinin bölüşdürülməsi ilə bağlı danışıqlara açıq olduğu bildirilir. Reuters agentliyinin məlumatına görə, bölgənin təxminən 80 faizi Rusiyanın nəzarəti altındadır.
Bundan əlavə, bildirilir ki, razılaşma çərçivəsində Moskva Ukraynanın şimalındakı Xarkov və cənubundakı Nikolayev şəhərlərindəki qoşunlarını məhdud miqyasda çıxarmağa razılaşa bilər.
Yenə Rusiyanın verdiyi açıqlama, necə həll olunmayacağına işıq tutur.
Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (SVR) rəhbəri Sergey Narışkin bildirib ki, Rusiya Ukraynadakı münaqişənin dondurulmasına qarşıdır, çünki Moskvaya böhranın əsas səbəblərini həll edəcək “möhkəm və uzunmüddətli sülh” lazımdır.
Narışkin onu da bəyan edib ki, döyüş meydanında təşəbbüs Rusiyadadır.
Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin sülh planı on sütuna əsaslanır. Budur həmin maddələr:
Rusiyanın işğalı altında olan Avropanın ən böyük elektrik stansiyası olan Zaporojya ətrafında təhlükəsizlik bərpa olunacaq.
Ukraynanın taxıl ixracı davam edəcək.
Rusiyanın hücumları nəticəsində zədələnən Ukraynanın enerji infrastrukturu təmir ediləcək. Rusiyanın enerji resurslarına qiymət məhdudiyyətləri tətbiq olunacaq.
Rusiyaya deportasiya edilən bütün məhbuslar, uşaqlar və böyüklər azad ediləcək.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Nizamnaməsinə uyğun olaraq Rusiya tərəfindən Ukraynanın ərazi bütövlüyünün bərpası və təsdiqi.
Rusiya qoşunları çıxarılacaq və hərbi əməliyyatlar dayandırılacaq. Ukraynanın Rusiya ilə dövlət sərhədləri bərpa olunacaq.
Rusiya hərbi cinayətlərini araşdırmaq üçün xüsusi məhkəmə yaradın.
Ətraf mühit mühafizə olunacaq, sutəmizləyici qurğular bərpa olunacaq.
Münaqişələrin genişlənməsinin qarşısının alınması və Avro-Atlantik məkanda Ukraynanın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi.
Mənbə: TrtHaber