“Almaz tozu” ideyası dəmiri okeana və ya kosmosa güzgü atmaq variantlarını aradan qaldırdı!
Alimlər müəyyən ediblər ki, atmosferin stratosfer qatına ildə 5 milyon ton almaz tozunun səpilməsi Yerin temperaturunu 1,6 dərəcə aşağı sala bilər. Qlobal istiləşmənin təsirlərinin azaldıla biləcəyi qənaətinə gəlinsə də, bu prosesin dəyəri heyrətamiz idi.
Araşdırmaçılar keçmişdə vulkanik tüstü və hissəciklərin atmosferi bürüdüyünü və Yerin soyumasına səbəb olduğunu nəzərə alaraq, stratosferə səpiləcək almaz tozunun günəş şüalarını əks etdirərək temperaturu azalda biləcəyini düşünürlər.
Qlobal istiləşmə ilə mübarizə aparmaq üçün tədqiqat aparan elm adamları okeanlarda lövbər salmaq və kosmosa güzgülər atmaq kimi “geomühəndislik” yolu ilə planeti soyutmaq üçün mübahisəli və hətta fantastik təkliflər irəli sürüblər.
Bu təkliflərdən biri günəşin təsirini azaltmaq üçün vulkanik qışa bənzər soyutma effekti yaratmaq üçün stratosferə aerozolların səpilməsini tələb edən “stratosferik aerozol inyeksiyası” kimi tanınan günəş geomühəndisliyi üsuludur.
Tarix boyu vulkan püskürmələri ilə milyonlarla ton kükürd dioksidi Yerin stratosferinə atıldı və sulfat aerozolları su buxarı və digər qazlarla reaksiya verərək günəş işığını kosmosa geri qaytararaq vulkanik qışlar yaratdı. Filippinin Luzon adasındakı Pinatubo dağının sonuncu dəfə 1991-ci ildə püskürməsi Yerin bir neçə il ərzində 0,5 dərəcə soyumasına səbəb olub.
Bu fenomenə əsaslanaraq elm adamları atmosferə sulfat aerozollarının səpilməsini nəzərdən keçirdilər, lakin müəyyən edilmişdir ki, süni kükürd inyeksiyaları sonradan sulfat turşusu yağışına səbəb ola bilər, ozon təbəqəsini məhv edə bilər, atmosferin aşağı hissələrində hava və iqlim sxemlərini poza bilər.
İsveçrədəki ETH Sürix Universitetində iqlim üzrə alim və doktoranturadan sonrakı tədqiqatçı Sandro Vattioni və onun komandası kükürd dioksidinə alternativ ola biləcək digər maddələri araşdırdı.
Komanda atmosferdə daha uzun müddət qala bilən, bir yerə yığılmayan və istiliyi tutmayan və daimi soyutma effekti üçün şüaları əks etdirə bilən digər sferik hissəcikləri tapmağa çalışıb.
Bu məqsədlə aerozolların kimyasını, onların atmosferdə necə hərəkət etdiyini və istiyə cavab olaraq necə davrandıqlarını özündə əks etdirən “3D iqlim modeli” yaradılmışdır.
Kükürd dioksiddən başqa əhəngdaşı, almaz və alüminiumun əsas tərkib hissəsi olan kalsitdən ibarət 7 birləşmə üzərində təcrübələr aparılmışdır.
Model hər bir birləşmənin 45 illik dövr ərzində təsirini qiymətləndirdi, hər sınaq bir həftə ərzində real vaxt rejimində superkompüterdə baş verdi.
ALMAS TOZU YER ÜZÜNÜ 1,6 DƏRƏCƏSƏ SOYUTA BİLƏR
Nəticələr göstərdi ki, almaz hissəcikləri nəinki radiasiyanı ən yaxşı əks etdirir, həm də toplaşmadan havada daha uzun müddət qalır.
Həmçinin, almazın kükürd kimi turşu yağışına səbəb ola biləcək reaksiyalara məruz qalmayan bir komponent olduğu düşünüldüyü üçün üstünlük verilə biləcəyi qeyd edilib.
Vattioni, daimi təsir üçün hər il stratosferə 5 milyon ton almaz tozunun atılmasının lazım olduğunu və bunun planeti 1,6 dərəcə soyuda biləcəyini ifadə edib.
Kükürdün bəzi dalğa uzunluqlarında işığı udaraq istiliyi tutma meylinə görə ikinci ən pis variant olduğunu ifadə edən Vattioni, bunun El Ninoya bənzər bir təsir yaradaraq iqlim modellərini poza biləcəyini qeyd etdi.
Digər tərəfdən, bəzi elm adamları 2100-cü ilə qədər atmosferə almaz tozunun səpilməsinin təxminən 200 trilyon dollar, yəni kükürd dioksid variantının dəyərindən 2400 dəfə çox olacağını nəzərə alaraq, kükürd variantının daha səmərəli olacağını düşünürlər.
Mənbə: TGRT