Neyroloqlar ilk dəfə sübut ediblər ki, körpələrin beynində xatirələr əmələ gəlir, lakin sonradan biz onlara girişi itiririk. Tədqiqat insan yaddaşının inkişafı ilə bağlı anlayışımızı alt-üst edir.
İlk ad gününüzü xatırlayırsınız? Və gəzməyi öyrəndiyiniz an?
İnsanların çoxu həyatının ilk illərini xatırlamır, bu fenomen “uşaqlıq amneziyası” adlanır. Son vaxtlara qədər elm adamları bunun yaddaşdan məsul olan beynin sahəsi olan hipokampusun yetişməməsinin nəticəsi olduğuna inanırdılar. Lakin Yale Universitetinin yeni araşdırması məsələyə fərqli baxış bucağı təqdim edir. Yale Universitetinin psixologiya professoru və tədqiqatın rəhbəri Nik Turk-Braun, “Biz körpələrin sadəcə hadisələri xatırlaya bilmədiklərini düşünürük, lakin məlumatlarımız fərqli bir prosesi göstərir” deyib.
Tədqiqatçılar dörd aylıqdan iki yaşa qədər olan uşaqlara üzlərin, əşyaların və səhnələrin yeni şəkillərini göstəriblər. Bir neçə şəkilə baxdıqdan sonra uşaqlara yenisinin yanında tanış bir şəkil göstərildi. Eyni zamanda, alimlər uşaqların hipokampusunun fəaliyyətini ölçmək üçün funksional maqnit rezonans tomoqrafiyasından (fMRT) istifadə ediblər. Nəticələr gözlənilməz oldu: təsvirə ilk baxılan zaman hipokampusun fəaliyyəti nə qədər yüksək idisə, uşaq yenidən göstərildikdə tanış şəkilə bir o qədər uzun baxırdı. Bu, uşaqların gördüklərini əslində xatırladıqlarını göstərir. Xüsusilə maraqlısı budur ki, bu proseslər böyüklərdə epizodik yaddaşdan məsul olan eyni bölgə olan posterior hipokampusda baş verir. Təsir eksperimentdə iştirak edən 26 körpənin hamısında müşahidə edilib, lakin bir yaşdan yuxarı uşaqlarda daha aydın olub.
“Biz indi başa düşürük ki, problem xatirələrin formalaşmasında deyil, onların geri qaytarılmasındadır”, – Turk-Brown izah edir. “Yaddaş açar və qıfıl prinsipi ilə işləyir. Məlumat beyində saxlansa belə, düzgün açar olmadan ona daxil ola bilmərik”.
Tədqiqatçılar yaddaşın müxtəlif növlərinin inkişafının təkamül məntiqini qeyd edirlər. Statistik öyrənmə – hadisələrdən nümunə çıxarmaq bacarığı – daha əvvəl ortaya çıxır və ön hipokampusda lokallaşdırılır. Bu, körpələrə dil, görmə və əsas anlayışları öyrənməyə kömək edir. Konkret hadisələrə cavabdeh olan epizodik yaddaş daha sonra inkişaf edir. Turk-Braunun komandası indi erkən xatirələrin nə qədər davam etdiyini yoxlayır. İlkin nəticələr göstərir ki, məktəbəqədər yaşlı uşaqlar körpə ikən çəkilmiş videoları tanıya bilirlər, baxmayaraq ki, bu qabiliyyət sonradan itir. Turk-Brown deyir: “Biz ilkin xatirələrin yetkinlik yaşına qədər davam edə biləcəyinin demək olar ki, fantastik ehtimalını nəzərdən keçiririk, lakin biz onlara girişi itiririk” deyib. “Bu, rəfdəki kitaba bənzəyir ki, əlimiz çatmır”.
Alimlər həmçinin yuxunun keyfiyyətinin yaddaşa necə təsir etdiyini də müəyyən ediblər. Məsələn, o yuxu təkcə xatirələri saxlamır, həm də onların dəqiqliyini artırır.
Mənbə: mail.ru